Discorso dei sopravvissuti alla battaglia di Canne

Legatis captivorum senatus ab dictatore datus est, quorum princeps: «Patres conscripti,» inquit, «nemo nostrum ignorat nulli unquam civitati viliores fuisse captivos quam nostrae; ceterum non alii unquam in hostium potestatem venerunt qui minus neglegi a vobis debent quam nos. Non enim in acie per timorem arma tradidimus sed cum prope ad noctem superstantes cumulis caesorum corporum proelium extraxissemus, in castra recepimus nos. Cum autem circumsessi ab exercitu victore aqua arceremur nec ulla iam spes esset nec esse nefas duceremus quinquaginta milibus hominum ex acie nostra trucidatis aliquem ex Cannensi pugna Romanum militem restare, tunc demum pacti sumus pretium quoddam, quo redempti dimitteremur, et arma hosti tradidimus. Maiores quoque acceperamus se a Gallis auro redemisse, et patres vestros legatos ad captivorum redemptionem Tarentum misisse. Atqui et ad Alliam cum Gallis et ad Heracleam cum Pyrrho utraque non tam clade infamis quam pavore et fuga pugna fuit.»

Livio

Dal dittatore fu concesso il senato agli ambasciatori dei prigionieri, il capo dei quali disse: «O senatori, nessuno di noi ignora che mai per nessuna città i prigionieri furono più disprezzati quanto per la nostra; del resto mai vennero in potere dei nemici altri che meno di noi devono essere disprezzati da voi. Infatti in campo non abbiamo consegnato le armi per paura, ma, dopo aver protratto la battaglia quasi fino alla notte stando sopra a mucchi di cadaveri (lett: “corpi uccisi”), ci ritirammo nell’accampamento. Ma poiché, circondati dall’esercito vincitore, eravamo tenuti lontano dall’acqua e non c’era più alcuna speranza e non ritenevamo un’empietà che, trucidati cinquantamila uomini del nostro esercito, restasse qualche soldato Romano dalla battaglia di Canne, allora infine pattuimmo un certo prezzo, col quale fossimo lasciati andare riscattati, e consegnammo le armi al nemico. Avevamo udito che anche gli antenati si erano riscattati con l’oro dai Galli, e che i vostri padri avevano mandato ambasciatori a Taranto per la liberazione dei prigionieri. Eppure entrambe le battaglie, presso l’Allia con i Galli e con Pirro presso Eraclea, non furono tanto disonorevoli per la sconfitta quanto per la paura e la fuga».