La morte di Catone Uticense

Complures interim ex fuga Uticam perveniunt. Quos omnes Cato convocatos hortatur ut servitia manumitterent oppidumque defenderent. Quorum cum partem assentire, partem animum mentemque perterritam atque in fugam destinatam habere intellexisset, amplius de ea re agere destitit navesque his attribuit, ut in quas quisque partes vellet proficisceretur. Ipse omnibus rebus diligentissime constitutis, liberis suis L. Caesari, qui tum ei pro quaestore fuerat, commendatis, vultu atque sermone quo superiore tempore usus fuerat, cum dormitum isset, ferrum intro clam in cubiculum tulit atque ita se traiecit. Qui dum, anima nondum exspirata, concidisset, et impetu facto in cubiculum ex suspicione medicus familiaresque continere atque vulnus obligare coepissent, ipse suis manibus vulnus crudelissime divellit atque animo praesenti se interemit. Quem Uticenses quamquam oderant partium gratia, tamen propter eius singularem integritatem, et quod dissimillimus reliquorum ducum fuerat quodque Uticam mirificis operibus muniverat turrisque auxerat, sepultura adficiunt.

Comprendere e Tradurre (2) – Pag.361 n.20 – Cesare

Nel frattempo molti in fuga giungono ad Utica. Catone dopo averli convocati tutti insieme con 300, che avevano ammassato denaro per muover la guerra a Scipione,li esortò a liberare gli schiavi e a difendere la città. Siccome aveva capito che una parte di loro era d’accordo, una parte aveva l’animo e la mente atterrita e determinata alla fuga, desistette dall’andare oltre riguardo quella decisione e diede a costoro delle navi, per partire per qualsiasi destinazione volessero. Lui stesso date assai scrupolosamente tutte le disposizioni, affidati i suoi figli a Lucio Cesare, che allora era questore con lui, e senza dar segno, nel volto e nella parola, come era sempre stato in precedenza uso, finché non era andato dormire , portò in camera una spada e così si trafisse. Essendo caduto, ancora non spirato, e avendo fatto irruzione nella stanza – per il sospetto – il medico e i familiari e dato che avevano iniziato a stringere la ferita e a fasciarla, lui stesso si tolse con le sue mani le bende assai crudelmente e si lasciò morire intenzionalmente. Gli Uticensi, sebbene lo odiassero per via della fazione politica, tuttavia per la sua singolare integrità morale, poiché era stato assai diverso dai restanti comandanti e poiché aveva munito Utica con opere difensive stupefacenti e torri, gli resero giusta sepoltura.