Pompeo il grande e un suo soldato

Magni Pompei miles, a commilitonibus irrisus quia robustus sed mollis erat, nocte clam (preposizione + ablativo) aliis militibus mulos ducis cum vestibus et auro et magno pondere argenti avertit; sed rumor facti famam dissipat et miles, reus putatus, in praetorium pro Pompeio ducitur. Tum dux dicit: “Cur, commilito, mea rapuisti?”; sed ille spuit in sinistram manum et sputum digitis dissipans respondit: “Imperator, oculi mei exstillescant (“si facciano acqua”), si tua vidi aut tetigi”. Tum vir illud dedecus ex castris depulit et militem liberum dimisit, etiam quia in illo milite tantam audaciam non credebat. Breve tempus intercessit et barbarus, manu fidens, unum de nostris ad certamen provocabat. Omnes metu capiebantur, etiam duces mussabant. Tandem ille miles liberatus a Pompeio venit ad imperatorem pro tribunali sedentem et vires et corpus suum contra barbarum praebuit. Pompeius virum, non hominem mollem et furem petebat, sed senex ex amicis principis dixit: “Istum, non virum, mitte, quia in illo iactura levis erit, si vitam amiserit”. Pompeius assensit et illum misit; ille coram toto exercitu et ducibus spectantibus hostis caput abscidit et victor a certamine revertit. Tum Pompeius:“Miles, ante omnes socios tuos coronam tibi libens dono, quia nomen exercitus Romani vindicavisti et pro honore omnium nostrum pugnavisti; sed exstillescant (“si facciano acqua”) oculi mei, nisi tu rapuisti sarcinas meas”, iterum dicens illud turpe ius iurandum (“giuramento”) militis.

Ad Litteram – Esercizi 1 – Pag.163 n.34

Un soldato di Pompeo il grande, deriso dai commilitoni perché era forte ma fiacco, durante la notte rubò di nascosto con altri soldati i muli del comandante con le vesti ed una grande quantità d’ oro e d’argento; ma il clamore del fatto ne dissipa la fama e il soldato, reputato colpevole, + portato nel pretorio dinanzi a Pompeo. Allora il comandante disse: “Perché, commilitone, rubasti le mie cose?”; ma quello sputò sulla mano sinistra e, spargendo lo sputo con le dita, rispose: “Comandante, si facciano acqua i miei occhi se ho visto o toccato le tue cose”. Allora l’uomo cacciò dall’accampamento quel disonore e lasciò il soldato libero, anche perché non credeva in quel soldato tanta audacia. Passò poco tempo e un barbaro, confidando nella forza, sfidava a duello uno dei nostri. Tutti erano presi dallo spavento, anche i comandanti mormoravano. Dunque quel soldato liberato da Pompeo andò dal comandante, che sedeva davanti alla tribuna e offrì le sue forze e il suo corpo contro il barbaro. Pompeo cercava un uomo, non un uomo eunuco e ladro, ma un vecchio tra gli amici del principe disse: “Manda questo, non un uomo, poiché per quello il danno sarà lieve, se perderà la vita”. Pompeo acconsentì e inviò quello; egli davanti a tutto l’esercito e ai comandanti che guardavano tagliò la testa del nemico e uscì vincitore dal duello. Allora Pompeo: “Soldato, ti faccio volentieri dono di una corona davanti a tutti i tuoi compagni, poiché hai difeso il nome dell’esercito Romano e hai combattuto per l’onore di tutti noi; ma si facciano acqua i miei occhi se non rubasti tu i miei carichi”, ripetendo quel vergognoso giuramento del soldato.