Redit Sextus (cap. XXIV)

Hora septima est. Ea hora Cornelius ambulatum ire solet antequam lavatum it, sed hodie propter imbrem et tonitrum ambulare non potest. Domi manet apud uxorem suam Fabiam, quae in atrio Sextum filium exspectat. Fabia: “Sextus ante horam septimam redire solet. Quid eum agere putas?” Cornelius: “Per hunc imbrem ac tonitrum ambulare non potest. Puto eum sub tecto exspectare dum tonitrus desinet.” Tandem ianua aperitur et Sextus atrium intrat. Parentes vero filium suum vix cognoscunt, nam facies pueri cruenta est atque vestis eius sordida. “Salvete, pater et mater!” inquit puer. “O mi fili!” inquit mater cruorem conspiciens, “Quid tibi factum est?” Sextus: “Pugnavi cum Marco et Tito. Ii me pulsaverunt, postquam ego Marcum pulsavi.” Fabia: “Cur tu Marcum pulsavisti? Sextus: “Quia ille dixerat ?matrem meam feminam turpem esse!” Cornelius : “Quid? Itane dixit ille puer improbus?” Sextus: “Non iis ipsis verbis. Dixit ?suam matrem formosissimam esse’ ac ?matrem meam sine ornamentis formosam non esse.’ Postea me ?puerum barbarum’ vocavit, quod eum pulsaveram.” Cornelius: “Profecto non sine causa Marcum pulsavisti, quia matri tuae male dixerat! Nam mater tua formosior est quam mater Marci, etiam si illa plura et pulchriora ornamenta habet. Nec tu puer barbarus es, sed doctior Marco.” Sextus: “Certe non tam indoctus sum quam ille: rectius et pulchrius scribo ac melius computo. Magister me laudavit quod rectissime et pulcherrime scripseram atque etiam assem mihi dedit quod optime computaveram.” Sextus assem promit et parentibus ostendit. Fabia: “Gaudemus te optimum discipulum esse. Non modo laudem, sed etiam donum meruisti. Ostende nobis litteras tuas quae laudatae sunt a magistro!” Sextus promit tabellam, quam suam esse putabat, eamque parentibus ostendit. Cornelius tabellam spectans miratur litteras foedas ac difficiles lectu esse. “Quidnam hoc est?” inquit, “Num magister has litteras laudavit?” Sextus: “Immo ?litteras foedas esse’ dixit, sed hae litterae a Marco scriptae sunt. Iam intellego Marcum tabulas nostras mutavisse inter pugnam. Is meam tabulam sumpsit ? miror eum assem meum non sumpsisse!” Fabia: “Marcus multos nummos a patre suo divite accipit.” Sextus: “Recte dicis: is multos nummos habet ? ac nescit numerare pecuniam suam! Ego unum assem habeo ac scio quattuor asses facere sestertium et quattuor sestertios denarium.” Cornelius: “Quot asses faciunt quattuor sestertii?” Sextus: “Sedecim scilicet. Hoc idem magister nos interrogavit. Sed id quod me interrogavit multo difficilius erat. Ecce exemplum: Quot denarios faciunt duodequinquaginta sestertii? Tu mihi responde, pater!”

È l’ora settima. A quell’ora Cornelio è solito andare a passeggiare prima di andare a lavarsi, ma oggi a causa della pioggia e dei tuoni non può passeggiare. Resta a casa vicino a sua moglie Fabia, che aspetta il figlio Sesto nell’atrio. Fabia: «Sesto è solito ritornare prima dell’ora settima. Cosa pensi faccia?». Cornelio: «A causa di questa pioggia e dei lampi non può camminare. Credo che aspetti sotto un tetto finché i tuoni cessino». Finalmente la porta si apre e Sesto entra nell’atrio. I genitori riconoscono a stento il proprio figlio, infatti il volto del fanciullo è insanguinata e la sua veste è sporca. «Salve, padre e madre!» dice il fanciullo. «O figlio mio!» dice la madre guardando il sangue, «Cosa ti è successo?». Sesto: «Ho lottato con Marco e Tito. Essi mi hanno picchiato, dopo che io ho picchiato Marco». Fabia: «Perché hai picchiato Marco?» Sesto: «Poiché egli aveva detto che “mia madre è una donna ignobile!”». Cornelio: «Che? Ha detto così quel fanciullo sfacciato?». Sesto: «Non con queste stesse parole. Ha detto che “sua madre è bellissima” e che “mia madre senza gioielli non è bella”. Poi mi ha chiamato “fanciullo barbaro”, poiché l’avevo picchiato». Cornelio: «Certamente hai picchiato Marco non senza motivo, poiché aveva parlato male di tua madre! Infatti tua madre è più bella della madre di Marco, anche se quella ha gioielli più numerosi e più belli. E tu non sei un fanciullo barbaro, ma più colto di Marco». Sesto: «Senza dubbio non sono ignorante come lui: scrivo in maniera più corretta e più bella e conto meglio. Il maestro mi ha lodato poiché avevo scritto in maniera assai corretta e bella e mi ha dato anche un asse poiché avevo contato benissimo». Sesto tira fuori l’asse e la mostra ai genitori. Fabia: «Siamo felici che tu sia un ottimo studente. Hai meritato non solo la lode, ma anche un dono. Mostraci le tue lettere che sono state lodate dal maestro!». Sesto tira fuori la tavoletta, che credeva essere sua, e la mostra ai genitori. Cornelio, osservando la tavoletta, si sorprende che le lettere siano brutte e difficili da leggere. «Cos’è mai questo?» dice, «Il maestro ha forse lodato queste lettere?». Sesto: «Niente affatto, ha detto che “le lettere sono brutte”, ma queste lettere sono state scritte da Marco. Ora capisco che Marco durante la zuffa ha scambiato le nostre tavolette. Egli ha preso la mia tavoletta – mi meraviglio che non abbia preso il mio asse!». Fabia: «Marco riceve molte mente dal suo ricco padre». Sesto: «Dici bene: egli ha molte monete – e non sa contare il suo denaro! Io ho un asse e so che quattro assi fanno un sesterzio e quattro sesterzi un denario». Cornelio: «Quanti assi fanno quattro sesterzi?». Sesto: «Sedici, naturalmente. Il maestro ci ha chiesto questa stessa cosa. Ma ciò che mi ha chiesto era molto più difficile. Ecco l’esempio: Quanti denari fanno quarantotto sesterzi? Rispondimi tu, padre!».