Catone

Cato in omnibus rebus singulari fuit industria. Nam et agricola sollers et peritus iuris consultus et magnus imperator et probabilis orator et cupidissimus litterarum fuit. Quarum studium etsi senex quinquaginta annorum arripuerat, tamen in eis tantum progressum fecit ut non facile reperiri possit neque ex Graecis neque ex Italicis rebus quod ei incognitum fuerit. Ab adulescentia confecit orationes, in quibus multum vigoris invenitur; senex historias scribere instituit. Earum sunt libri septem, quorum primus continet res gestas regum populi Romani, secundus et tertius continent unde unaquaeque Italicarum civitatum orta sit, ob quam rem Origines omnes libros videtur appellavisse. In quarto autem bellum Punicum est primum, in quinto secundum. Pari modo reliqua bella prosecutus est usque ad praeturam Servii Galbae, qui diripuit Lusitanos. Atque horum bellorum duces non nominavit, sed sine nominibus res notavit. In eisdem exposuit, quae in Italia Hispaniisque aut fierent aut viderentur admiranda; in quibus multum industriae ac diligentiae comparet, nihil doctrinae.

Cornelio Nepote

Catone in tutte le attività fu di uno zelo eccezionale. Fu infatti valente agricoltore, esperto giureconsulto, grande generale, apprezzabile oratore e amantissimo degli studi letterari. Sebbene avesse intrapreso, da anziano di cinquant’anni tali studi, tuttavia fece così grandi progressi in essi che difficilmente si può trovare un fatto della storia Greca e Italica che gli sia stato sconosciuto. Sin dall’adolescenza compose orazioni, nelle quali si rinviene molta energia; da vecchio si diede a scrivere opere storiche. Di queste ci sono sette libri, il primo dei quali contiene le imprese dei re del popolo Romano, il secondo e il terzo trattano da dove abbia avuto origine ciascuna città Italica, per tale motivo sembra che abbia chiamato tutti i libri Origini. Poi nel quarto è narrata la prima guerra Punica, nel quinto la seconda. In egual modo espose tutte le altre guerre fino alla pretura di Servio Galba, che depredò i Lusitani. E non citò i condottieri di queste guerre, ma menzionò le imprese senza nomi. Negli stessi libri raccontò quelle cose che in Italia e in Spagna accadevano o che sembravano degne di nota; in essi appare manifesta molta cura e diligenza, una cultura di poco valore.