L’avidità e l’ambizione corrompono i costumi dei Romani

Antiquis temporibus Romae domi militiaeque boni mores colebantur, concordia maxime valebat, avaritia contemnebatur. Iurgia, discordias, simultates cum hostibus exercebant, cives cum civibus de virtute certabant. In suppliciis deorum magnifici, domi parci, in amicos fideles erant. Audacia in bello, in pace aequitate rem publicam curabant. Harum rerum ego certa documenta habeo; nam in bello puniti sunt milites, qui («i quali, che») contra imperium in hostem pugnaverant, quique («e quelli che»), postquam revocati erant, tarde proelio excesserant; in pace beneficiis magis quam («più che») metu imperium regebant et acceptis iniuriis ignoscebant. Sed cum labore et iustitia res publica crevit, reges magni bello domiti sunt, nationes ferae et populi ingentes vi subacti sunt, Carthago, aemula imperii Romani, funditus deleta est, omnia maria et omnes terrae patebant, tum fortuna saevire coepit («iniziò»). Cives, qui («i quali, che») labores, pericula, dubias atque asperas res facile toleraverant, otio divitiisque corrupti sunt. Igitur pecuniae atque imperii cupido crevit et materies omnium malorum fuit. Nam avaritia fidem, probitatem ceterasque bonas artes subvertit et pro his superbiam, crudelitatem, neglegentiam deorum edocuit. Ambitio multos mortales simulatores dissimulatoresque reddidit.

Sallustio

A Roma nei tempi antichi, in pace e in guerra, si coltivavano i buoni costumi, la concordia aveva grandissima importanza, l’avidità era disprezzata. Praticavano rivalità, liti, discordie con i nemici, i cittadini gareggiavano con i cittadini in valore. Durante i sacrifici per gli dei erano magnifici, modesti in casa, leali nei confronti degli amici. Si prendevano cura dello Stato con il coraggio durante la guerra, con la giustizia durante la pace. Ho testimonianze certe di queste cose; infatti durante la guerra furono puniti i soldati che avevano combattuto contro il nemico contro l’ordine, e quelli che, dopo che erano stati richiamati, erano usciti tardi dal campo di battaglia; durante la pace detenevano il potere con i benefici più che con la paura e perdonavano le offese ricevute. Ma quando lo Stato si sviluppò con l’impegno e la giustizia, grandi re furono assoggettati con la guerra, fiere nazioni e grandi popoli furono sottomessi con la forza, Cartagine, rivale dell’impero Romano, fu distrutta dalle fondamenta, tutti i mari e tutte le terre erano accessibili, allora la sorte iniziò ad accanirsi. I cittadini, che avevano sopportato facilmente le fatiche, i pericoli e gli eventi incerti e dolorosi, furono corrotti dall’odio e dalla ricchezza. Pertanto crebbe la brama di denaro e di potere e fu l’origine di tutti i mali. Infatti l’avidità annientò l’onorabilità, l’onestà e tutte le altre buone qualità e al posto di queste insegnò l’arroganza, la crudeltà, l’indifferenza verso gli dei. L’ambizione rese molti uomini simulatori e dissimulatori.