Odi: Libro I


      Maecenas atavis edite regibus,
      o et praesidium et dulce decus meum,
      sunt quos curriculo pulverem Olympicum 
      collegisse iuvat metaque fervidis 
  5  evitata rotis palmaque nobilis 
      terrarum dominos evehit ad deos; 
      hunc, si mobilium turba Quiritium 
      certat tergeminis tollere honoribus; 
      illum, si proprio condidit horreo 
10  quicquid de Libycis verritur areis. 
      Gaudentem patrios findere sarculo 
      agros Attalicis condicionibus 
      numquam demoveas, ut trabe Cypria 
      Myrtoum pavidus nauta secet mare. 
15  Luctantem Icariis fluctibus Africum 
      mercator metuens otium et oppidi 
      laudat rura sui; mox reficit rates
      quassas, indocilis pauperiem pati. 
      Est qui nec veteris pocula Massici 
20  nec partem solido demere de die 
      spernit, nunc viridi membra sub arbuto 
      stratus, nunc ad aquae lene caput sacrae. 
      Multos castra iuvant et lituo tubae 
      permixtus sonitus bellaque matribus 
25  detestata. Manet sub Iove frigido 
      venator tenerae coniugis inmemor, 
      seu visa est catulis cerva fidelibus, 
      seu rupit teretis Marsus aper plagas. 
      Me doctarum hederae praemia frontium 
30  dis miscent superis, me gelidum nemus 
      Nympharumque leves cum Satyris chori 
      secernunt populo, si neque tibias 
      Euterpe cohibet nec Polyhymnia 
      Lesboum refugit tendere barbiton. 
35  Quod si me lyricis vatibus inseres, 
      sublimi feriam sidera vertice. 
  

O Mecenate, disceso da una stirpe regale,
 o mia difesa e dolce mia gloria,
ci sono quelli a cui piace sollevare col cocchio
polvere ad Olimpia; e la meta evitata dalle ruote
infuocate e la palma che rende famosi
li innalza agli dèi come signori della terra; 
un altro ha giovamento se gareggia tra la folla
dei volubili Quiriti nell’innalzarlo alle triplici
magistrature; un altro se ha ammassato nel proprio
granaio tutto il frumento che si spazza dalle aie di Libia.
Chi invece gode di rompere con l’erpice la terra
dei campi paterni, mai riusciresti a distoglierlo
nemmeno con le ricchezze di Attalo
così da fargli solcare le acque dell’Egeo
su di una nave di legno ciprio
in qualità di navigante timoroso.
Il mercante, temendo l’Africo che lotta contro il mare
sacro a Icaro, esalta la pace e i campi del suo paese,
ma subito dopo fa riparare le navi stanche, incapace
di adattarsi a sopportare una vita modesta.
C’è chi né rifiuta coppe di vecchio Massico
e neppure di spendere una parte delle ore del giorno
destinate agli affari stendendo le membra
ora sotto un verde corbezzolo ora presso una sorgente
di acqua sacra, che lievemente mormora.
Molti hanno cara la vita militare e lo stridore della tromba
misto a quello del flauto e le guerre odiate dalle madri.
Il cacciatore, dimentico della giovane compagna, pernotta
sotto il cielo di ghiaccio, sia che i cani fedeli abbiano
stanato la cerva, sia che il cinghiale marsico abbia
rotto le reti ritorte. L’edera,
ornamento della fronte dei dotti, mi pone tra i celesti;
il bosco delle muse e le lievi danze delle Ninfe coi Satiri,
mi separano dal volgo, se Eutrope non fa tacere i flauti
né Musa rifiuta di pizzicare la cetra eolica.
Se mi considererai tra i poeti lirici, con il capo
alto levato toccherò le stelle.
II
      Iam satis terris nivis atque dirae 
      grandinis misit Pater et rubente 
      dextera sacras iaculatus arces 
      terruit Urbem, 
  5  terruit gentis, grave ne rediret 
      saeculum Pyrrhae nova monstra questae, 
     omne cum Proteus pecus egit altos 
     visere montis, 
     piscium et summa genus haesit ulmo, 
10   nota quae sedes fuerat columbis, 
     et superiecto pavidae natarunt 
      aequore dammae. 
     Vidimus flavom Tiberim retortis 
     litore Etrusco violenter undis 
15   ire deiectum monumenta regis 
     templaque Vestae, 
     Iliae dum se nimium querenti 
     iactat ultorem, vagus et sinistra 
     labitur ripa Iove non probante 
20   uxorius amnis. 
     Audiet civis acuisse ferrum, 
     quo graves Persae melius perirent, 
     audiet pugnas vitio parentum 
     rara iuventus. 
25   Quem vocet divum populus ruentis 
     imperi rebus? Prece qua fatigent 
     virgines sanctae minus audientem 
     carmina Vestam? 
     Cui dabit partis scelus expiandi 
30   Iuppiter? Tandem venias precamur, 
     nube candentis umeros amictus, 
     augur Apollo, 
     sive tu mavis, Erycina ridens, 
     quam Iocus circumvolat et Cupido, 
35   sive neglectum genus et nepotes 
     respicis, auctor, 
     heu nimis longo satiate ludo, 
     quem iuvat clamor galeaeque leves, 
     acer et Mauri peditis cruentum 
40   voltus in hostem, 
     sive mutata iuvenem figura 
     ales in terris imitaris, almae 
     filius Maiae, patiens vocari 
     Caesaris ultor. 
45   Serus in caelum redeas diuque 
     laetus intersis populo Quirini, 
     neve te nostris nitiis iniquum 
     ocior aura 
     tollat; hic magnos potius triumphos, 
50   hic ames dici pater atque princeps, 
     neu sinas Medos equitare inultos 
     te duce, Caesar. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
III 
    Sic te diva potens Cypri, 
     sic fratres Helenae, lucida sidera, 
     ventorumque regat pater 
     obstrictis aliis praeter Iapyga, 
5  navis, quae tibi creditum 
     debes Vergilium; finibus Atticis 
     reddas incolumem precor 
     et serves animae dimidium meae. 
     Illi robur et aes triplex 
10   circa pectus erat, qui fragilem truci 
     commisit pelago ratem 
     primus, nec timuit praecipitem Africum 
     decertantem Aquilonibus 
     nec tristis Hyadas nec rabiem Noti, 
15   quo non arbiter Hadriae 
     maior, tollere seu ponere volt freta. 
     Quem mortis timuit gradum 
     qui siccis oculis monstra natantia, 
     qui vidit mare turbidum et 
20    infamis scopulos Acroceraunia? 
     Nequicquam deus abscidit 
     prudens Oceano dissociabili 
     terras, si tamen impiae 
     non tangenda rates transiliunt vada. 
25   Audax omnia perpeti 
     gens humana ruit per vetitum nefas; 
     audax Iapeti genus 
     ignem fraude mala gentibus intulit; 
     post ignem aetheria domo 
30   subductum macies et nova febrium 
     terris incubuit cohors 
     semotique prius tarda necessitas 
     leti corripuit gradum. 
     Expertus vacuum Daedalus aera 
35   pennis non homini datis; 
     perrupit Acheronta Herculeus labor. 
     Nil mortalibus ardui est; 
     caelum ipsum petimus stultitia neque 
     per nostrum patimur scelus 
40   iracunda Iouem ponere fulmina. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
IV 
     Solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni 
     trahuntque siccas machinae carinas, 
     ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni 
     nec prata canis albicant pruinis. 
5   Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna 
     iunctaeque Nymphis Gratiae decentes 
     alterno terram quatiunt pede, dum grauis Cyclopum 
     Volcanus ardens visit officinas. 
     Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto 
10   aut flore, terrae quem ferunt solutae; 
     nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, 
     seu poscat agna sive malit haedo. 
     Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas 
     regumque turris. O beate Sesti, 
15   vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. 
     Iam te premet nox fabulaeque Manes 
     et domus exilis Plutonia, quo simul mearis, 
     nec regna vini sortiere talis 
     nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuventus 
20   nunc omnis et mox virgines tepebunt. 
 

Si scioglie l’acuto inverno nel dolce ritorno del Favonio
e della primavera, e i macchinari tolgono dal secco le navi,
e il gregge non gioisce più per gli stabbi o il contadino
per il fuoco, ne i prati biancheggiano di candida brina.
Già Venere Citerea guida le danze sotto il chiarore della luna
e le Grazie leggiadre per mano con le Ninfe battono la terra
ora con l’uno, ora con l’altro piede, mentre l’ardente
Vulcano visita le officine inquietanti dei Ciclopi.
Ora conviene cingere il capo profumato e lucente con
un mirto verde o con fiori che sbocciano dalla terra dischiusa;
ora conviene in un bosco ombroso immolare a Fauno
sia che richieda un’agnella, sia che preferisca un capretto.
La pallida morte egualmente batte col piede alle capanne
dei poveri e alle torri dei re. O beato Sesto,
la brevità della vita ci vieta di concepire una lunga speranza. 
Ben presto la notte peserà su di te e i Mani della favola
e la esile casa di Plutone, e una volta che vi sarai entrato,
non tirerai a sorte con i dadi il regno né potrai più
contemplare la grazia del giovane Licida, per il quale ora arde
tutta la gioventù e presto arderanno d’amore le fanciulle.

     Quis multa gracilis te puer in rosa 
     perfusus liquidis urget odoribus 
     grato, Pyrrha, sub antro? 
     cui flavam religas comam, 
5   simplex munditiis? Heu quotiens fidem 
     mutatosque deos flebit et aspera 
     nigra aequora ventis 
     emirabitur insolens, 
     qui nunc te fruitur credulus aurea, 
10   qui semper vacuam, semper amabilem 
     sperat, nescius aurae 
     fallacis. Miseri, quibus 
     intemptata nites. Me tabula sacer 
     votiua paries indicat uvida 
15   suspendisse potenti 
     vestimenta maris deo. 

Qual delicato giovane asperso di puri
profumi ti preme su un letto di rose,
o Pirra, in un grato antro?
Per chi tu annodi la tua bionda chioma,
con semplice eleganza? Ahi, quante volte piangerà
gli dei mutati, l’amor suo tradito,
e guarderà inasprirsi le onde ai neri
venti, incredulo,
colui che fiducioso or gode del tuo aureo
sembiante, e per sempre libera, per sempre
amabile ti spera, ignaro
dello spirar d’inganni! Miseri coloro
ai quali splendi non provata. In quanto a me,
appesa alla sacra parete una tabella
votiva dice ch’io ho offerto le mie vesti umide
di naufragio al possente dio del mare.
VI 
     Scriberis Vario fortis et hostium 
     victor, Maeonii carminis alite, 
     quam rem cumque ferox navibus aut equis 
     miles te duce gesserit. 
5   Nos, Agrippa, neque haec dicere nec gravem 
     Pelidae stomachum cedere nescii,
     nec cursus duplicis per mare Ulixei 
     nec saevam Pelops domum 
     conamur, tenues grandia, dum pudor 
10   inbellisque lyrae Musa potens vetat 
     laudes egregii Caesaris et tuas 
     culpa deterere ingeni. 
     Quis Martem tunica tectum adamantina 
     digne scripserit aut pulvere Troico 
15   nigrum Merionen aut ope Palladis 
     Tydiden superis parem? 
     Nos convivia, nos proelia virginum 
     sectis in iuvenes unguibus acrium 
     cantamus, vacui sive quid urimur 
20   non praeter solitum leves. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
VII 
     Laudabunt alii claram Rhodon aut Mytilenen 
     aut Ephesum bimarisue Corinthi 
     moenia vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos 
     insignis aut Thessala Tempe; 
5   sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem 
     carmine perpetuo celebrare et 
     undique decerptam fronti praeponere olivam; 
     plurimus in Iunonis honorem 
     aptum dicet equis Argos ditesque Mycenas: 
10   me nec tam patiens Lacedaemon 
     nec tam Larisae percussit campus opimae 
     quam domus Albuneae resonantis 
     et praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda 
     mobilibus pomaria rivis. 
15   Albus ut obscuro deterget nubila caelo 
     saepe Notus neque parturit imbris 
     perpetuo, sic tu sapiens finire memento 
     tristitiam vitaeque labores 
     molli, Plance, mero, seu te fulgentia signis 
20   castra tenent seu densa tenebit 
     Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque 
     cum fugeret, tamen uda Lyaeo 
     tempora populea fertur vinxisse corona, 
     sic tristis affatus amicos: 
25   ‘Quo nos cumque feret melior fortuna parente, 
     ibimus, o socii comitesque. 
     Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro: 
     certus enim promisit Apollo 
     ambiguam tellure nova Salamina futuram. 
30   O fortes peioraque passi 
     mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; 
     cras ingens iterabimus aequor.’ 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
VIII 
     Lydia, dic, per omnis 
     te deos oro, Sybarin cur properes amando
     perdere, cur apricum 
     oderit Campum, patiens pulveris atque solis, 
 5   cur neque militaris 
     inter aequalis equitet, Gallica nec lupatis 
     temperet ora frenis. 
     Cur timet flavum Tiberim tangere? Cur olivum 
     sanguine viperino 
10   cautius vitat neque iam livida gestat armis 
     bracchia, saepe disco 
     saepe trans finem iaculo nobilis expedito? 
     quid latet, ut marinae 
     filium dicunt Thetidis sub lacrimosa Troia 
15   funera, ne virilis 
     cultus in caedem et Lycias proriperet catervas? 
Traduzione momentaneamente non disponibile. 
IX 
     Vides ut alta stet nive candidum 
     Soracte nec iam sustineant onus 
     silvae laborantes geluque 
     flumina constiterint acuto? 
 5   Dissolve frigus ligna super foco 
     large reponens atque benignius 
     deprome quadrimum Sabina, 
     o Thaliarche, merum diota. 
     Permitte divis cetera, qui simul 
10   stravere ventos aequore fervido 
     deproeliantis, nec cupressi 
     nec veteres agitantur orni. 
     Quid si futurum cras, fuge quaerere, et 
     quem fors dierum cumque dabit, lucro 
15   adpone nec dulcis amores 
     sperne, puer, neque tu choreas, 
     donec virenti canities abest 
     morosa. Nunc et Campus et areae 
     lenesque sub noctem susurri 
20   composita repetantur hora, 
     nunc et latentis proditor intumo 
     gratus puellae risus ab angulo 
     pignusque dereptum lacertis 
     aut digito male pertinaci. 

Vedi come per l’alta neve candido
s’erge il Soratte! Già le selve cedono
al peso affaticate e i fiumi
ristanno stretti per il gelo acuto.
Sciogli il freddo, altri legni al focolare
aggiungendo abbondanti, e mesci prodigio,
Taliarco, vino di quattr’anni
dall’anfora sabina.
Lascia il resto agli dei, che appena i venti,
in lotta sul ribollente mare,
hanno placato, ecco, i cipressi
non s’agitano più, non i vecchi orni.
Cosa domani t’accadrà, non chiedere.
Qualsiasi giorno ti darà la sorte,
metti a guadagno; e i dolci amori
non disprezzare, giovane, e le danze,
finché dall’età verde si alontana
la canizie bisbetica. Ora il Campo
e le piazze, e i tenui a sera sussurri,
torna a cercare all’ora convenuta,
e il delizioso riso che tradisce
la ragazza nascosta nel canto
più oscuro, e il pegno che le strappi
ai polsi, e al dito che resiste appena.

     Mercuri, facunde nepos Atlantis, 
     qui feros cultus hominum recentum 
     voce formasti catus et decorae 
     more palaestrae, 
 5   te canam, magni Iovis et deorum
     nuntium curvaeque lyrae parentem, 
     callidum quicquid placuit iocoso 
     condere furto. 
     Te, boves olim nisi reddidisses 
10   per dolum amotas, puerum minaci 
     voce dum terret, viduus pharetra
     risit Apollo. 
     Quin et Atridas duce te superbos 
     Ilio dives Priamus relicto 
15   Thessalosque ignis et iniqua Troiae 
     castra fefellit. 
     Tu pias laetis animas reponis 
     sedibus virgaque levem coerces 
     aurea turbam, superis deorum 
20   gratus et imis. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XI 
     Tu ne quaesieris (scire nefas) quem mihi, quem tibi 
     finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios 
     temptaris numeros. Ut melius quicquid erit pati! 
     Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam, 
 5   quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare 
     Tyrrhenum, sapias, vina liques et spatio brevi 
     spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida 
     aetas: carpe diem, quam minimum credula postero. 

Non chiederti, non è dato a saperlo, quale a me fine e a te
abbian gli Dei assegnata, Leuconoe, e non tentare le cabale
di Babilonia. Meglio, qualsiasi cosa accadrà, sopportala!
Molti inverni ci abbia Giove concessi, o ultimo questo
Che ora contro opposte scogliera affatica il mare tirreno,
filtra, saggia, i vini e per un breve spazio una speranza
lunga recidi. Noi parliamo, e già è fuggita l’invidiosa
età. Afferra l’oggi, meno che puoi credendo nel domani.
XII 
     Quem virum aut heroa lyra vel acri 
     tibia sumis celebrare, Clio? 
     Quem deum? Cuius recinet iocosa 
     nomen imago 
 5   aut in umbrosis Heliconis oris 
     aut super Pindo gelidove in Haemo? 
     Unde vocalem temere insecutae 
     Orphea silvae 
     arte materna rapidos morantem 
10   fluminum lapsus celerisque ventos, 
     blandum et auritas fidibus canoris 
     ducere quercus. 
     Quid prius dicam solitis parentis 
     laudibus, qui res hominum ac deorum, 
15   qui mare ac terras variisque mundum 
     temperat horis? 
     Unde nil maius generatur ipso 
     nec viget quicquam simile aut secundum; 
     proximos illi tamen occupabit 
20   Pallas honores. 
     Proeliis audax, neque te silebo, 
     Liber, et saevis inimica virgo 
     beluis, nec te, metuende certa 
     Phoebe sagitta. 
25   Dicam et Alciden puerosque Ledae, 
     hunc equis, illum superare pugnis 
     nobilem; quorum simul alba nautis 
     stella refulsit, 
     defluit saxis agitatus umor, 
30   concidunt venti fugiuntque nubes 
     et minax, quod sic voluere, ponto 
     unda recumbit. 
     Romulum post hos prius an quietum 
     Pompili regnum memorem, an superbos 
35   Tarquini fasces, dubito, an Catonis 
     nobile letum. 
     Regulum et Scauros animaeque magnae 
     prodigum Paulum superante Poeno 
     gratus insigni referam Camena 
40  Fabriciumque. 
     Hunc et incomptis Curium capillis 
     utilem bello tulit et Camillum 
     saeva paupertas et avitus apto 
     cum lare fundus. 
45   Crescit occulto velut arbor aevo 
     fama Marcelli; micat inter omnis 
     Iulium sidus, velut inter ignis 
     luna minores. 
     Gentis humanae pater atque custos, 
50   orte Saturno, tibi cura magni 
     Caesaris fatis data: tu secundo 
     Caesare regnes. 
     Ille seu Parthos Latio imminentis 
     egerit iusto domitos triumpho 
55   sive subiectos Orientis orae 
     Seras et Indos, 
     te minor laetum reget aequus orbem: 
     tu graui curru quaties Olympum, 
     tu parum castis inimica mittes 
60   fulmina lucis. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XIII 
     Cum tu, Lydia, Telephi 
     cervicem roseam, cerea Telephi 
     laudas bracchia, vae, meum 
     fervens difficili bile tumet iecur. 
 5   Tunc nec mens mihi nec color 
     certa sede manet, umor et in genas 
     furtim labitur, arguens 
     quam lentis penitus macerer ignibus. 
     Uror, seu tibi candidos 
10   turparunt umeros inmodicae mero 
     rixae, sive puer furens 
     inpressit memorem dente labris notam. 
     Non, si me satis audias, 
     speres perpetuum dulcia barbare 
15   laedentem oscula, quae Venus 
     quinta parte sui nectaris imbuit. 
     Felices ter et amplius 
     quos inrupta tenet copula nec malis 
     divolsus querimoniis 
20   suprema citius solvet amor die. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XIV 
     O navis, referent in mare te novi 
     fluctus. O quid agis? Fortiter occupa 
     portum. Nonne vides ut 
     nudum remigio latus, 
 5   et malus celeri saucius Africo 
     antemnaque gemant ac sine funibus 
     vix durare carinae 
     possint imperiosius 
     aequor? Non tibi sunt integra lintea, 
10   non di, quos iterum pressa voces malo. 
     Quamuis Pontica pinus,
     silvae filia nobilis, 
     iactes et genus et nomen inutile: 
     nil pictis timidus navita puppibus 
15   fidit. Tu, nisi ventis 
     debes ludibrium, caue. 
     Nuper sollicitum quae mihi taedium, 
     nunc desiderium curaque non levis, 
     interfusa nitentis 
20   uites aequora Cycladas. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XV 
     Pastor cum traheret per freta navibus 
     Idaeis Helenen perfidus hospitam, 
     ingrato celeris obruit otio 
     ventos ut caneret fera 
 5   Nereus fata: ‘Mala ducis avi domum 
     quam multo repetet Graecia milite, 
     coniurata tuas rumpere nuptias 
     et regnum Priami vetus. 
     Heu, heu, quantus equis, quantus adest viris 
10   sudor! Quanta moves funera Dardanae 
     genti! Iam galeam Pallas et aegida 
     currusque et rabiem parat. 
     Nequicquam Veneris praesidio ferox 
     pectes caesariem grataque feminis 
15   inbelli cithara carmina divides; 
     nequicquam thalamo gravis 
     hastas et calami spicula Cnosii 
     vitabis strepitumque et celerem sequi 
     Aiacem: tamen, heu serus, adulteros 
20   crines pulvere collines. 
     Non Laertiaden, exitium tuae 
     gentis, non Pylium Nestora respicis? 
    p;  Urgent inpavidi te Salaminius 
     Teucer, te Sthenelus sciens 
 25   pugnae, sive opus est imperitare equis, 
     non auriga piger; Merionen quoque 
     nosces. Ecce furit te reperire atrox 
     Tydides melior patre, 
     quem tu, cervus uti vallis in altera
30   visum parte lupum graminis inmemor, 
     sublimi fugies mollis anhelitu, 
     non hoc pollicitus tuae. 
     Iracunda diem proferet Ilio 
      matronisque Phrygum classis Achillei; 
35   post certas hiemes uret Achaicus 
     ignis Iliacas domos.’ 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XVI 
     O matre pulchra filia pulchrior, 
      quem criminosis cumque voles modum 
     pones iambis, sive flamma 
     sive mari libet Hadriano. 
 5   Non Dindymene, non adytis quatit 
     mentem sacerdotum incola Pythius, 
     non Liber aeque, non acuta 
     sic geminant Corybantes aera, 
     tristes ut irae, quas neque Noricus 
10   deterret ensis nec mare naufragum
    nec saevus ignis nec tremendo 
     Iuppiter ipse ruens tumultu. 
     Fertur Prometheus addere principi 
     limo coactus particulam undique 
15    desectam et insani leonis 
     vim stomacho apposuisse nostro. 
     Irae Thyesten exitio gravi 
     stravere et altis urbibus ultimae 
     stetere causae, cur perirent 
20   funditus inprimeretque muris 
     hostile aratrum exercitus insolens. 
     Conpesce mentem: me quoque pectoris 
     temptavit in dulci iuventa 
     feruor et in celeres iambos 
25   misit furentem. Nunc ego mitibus 
     mutare quaero tristia, dum mihi 
     fias recantatis amica 
     opprobriis animumque reddas. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
     XVII 
     Velox amoenum saepe Lucretilem 
     mutat Lycaeo Faunus et igneam 
     defendit aestatem capellis 
     usque meis pluviosque ventos. 
 5   Inpune tutum per nemus arbutos 
     quaerunt latentis et thyma deviae 
     olentis uxores mariti 
     nec viridis metuunt colubras 
     nec Martialis haediliae lupos, 
10   utcumque dulci, Tyndari, fistula 
     valles et Usticae cubantis 
     levia personuere saxa. 
     Di me tuentur, dis pietas mea 
     et Musa cordi est. Hic tibi copia 
15    manabit ad plenum benigno 
     ruris honorum opulenta cornu; 
     hic in reducta ualle Caniculae 
     vitabis aestus et fide Teia 
     dices laborantis in uno 
20    Penelopen uitreamque Circen; 
     hic innocentis pocula Lesbii 
     duces sub umbra nec Semeleius 
     cum Marte confundet Thyoneus 
     proelia nec metues protervum 
25   suspecta Cyrum, ne male dispari 
     incontinentis iniciat manus 
     et scindat haerentem coronam 
     crinibus inmeritamque vestem. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XVIII 
     Nullam, Vare, sacra uite prius seueris arborem 
     circa mite solum Tiburis et moenia Catili; 
     siccis omnia nam dura deus proposuit neque 
     mordaces aliter diffugiunt sollicitudines. 
 5   Quis post uina grauem militiam aut pauperiem crepat? 
     Quis non te potius, Bacche pater, teque decens Venus? 
     Ac ne quis modici transiliat munera Liberi, 
     Centaurea monet cum Lapithis rixa super mero
     debellata, monet Sithoniis non leuis Euhius, 
10   cum fas atque nefas exiguo fine libidinum 
     discernunt auidi. Non ego te, candide Bassareu, 
     inuitum quatiam nec uariis obsita frondibus 
     sub diuum rapiam. Saeua tene cum Berecyntio 
     cornu tympana, quae subsequitur caecus amor sui 
15   et tollens uacuum plus nimio gloria uerticem 
     arcanique fides prodiga, perlucidior uitro. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XIX 
     Mater saeua Cupidinum 
     Thebanaeque iubet me Semelae puer 
     et lasciua Licentia 
     finitis animum reddere amoribus. 
 5    Vrit me Glycerae nitor 
     splendentis Pario marmore purius; 
     urit grata proteruitas 
     et uoltus nimium lubricus aspici. 
     In me tota ruens Venus 
10   Cyprum deseruit, nec patitur Scythas 
     aut uersis animosum equis 
     Parthum dicere nec quae nihil attinent. 
     Hic uiuum mihi caespitem, hic 
     uerbenas, pueri, ponite turaque 
15    bimi cum patera meri 
     mactata ueniet lenior hostia. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XX 
     Vile potabis modicis Sabinum 
     cantharis, Graeca quod ego ipse testa 
     conditum levi, datus in theatro 
     cum tibi plausus, 
 5   care Maecenas eques, ut paterni 
     fluminis ripae simul et iocosa 
     redderet laudes tibi Vaticani 
     montis imago. 
     Caecubum et prelo domitam Caleno 
10   tu bibes uvam; mea nec Falernae 
     temperant vites neque Formiani 
     pocula colles. 
 
 
Berrai nei modesti bicchieri un (vino) Sabino
di poco prezzo, che io stesso ho riposto e sigillato
in un’anfora greca quando in teatro,
o caro cavaliere Mecenate,
ti fu dato quell’applauso
forte tanto che
le rive del fiume paterno e al tempo stesso l’eco gioiosa
del monte Vaticano
ti rendessero le lodi.
Tu bevi l’uva presa nel torchio caleno e il (vino) Cecubo:
né viti di Falerno
né quelle dei colli formiani
correggono le mie tazze.
XXI 
     Dianam tenerae dicite uirgines, 
     intonsum, pueri, dicite Cynthium 
     Latonamque supremo 
     dilectam penitus Ioui; 
 5   uos laetam fluuiis et nemorum coma, 
     quaecumque aut gelido prominet Algido, 
     nigris aut Erymanthi 
     siluis aut uiridis Gragi; 
     uos Tempe totidem tollite laudibus 
10   natalemque, mares, Delon Apollinis
     insignemque pharetra 
     fraternaque umerum lyra.
     Hic bellum lacrimosum, hic miseram famem 
     pestemque a populo et principe Caesare in 
15    Persas atque Britannos 
     uestra motus aget prece. 
Traduzione momentaneamente non disponibile. 
XXII 
     Integer uitae scelerisque purus 
     non eget Mauris iaculis neque arcu 
     nec uenenatis grauida sagittis, 
     Fusce, pharetra, 
 5   siue per Syrtis iter aestuosas 
     siue facturus per inhospitalem 
     Caucasum uel quae loca fabulosus 
     lambit Hydaspes. 
     Namque me silua lupus in Sabina, 
10   dum meam canto Lalagem et ultra 
     terminum curis uagor expeditis, 
     fugit inermem, 
     quale portentum neque militaris 
     Daunias latis alit aesculetis 
15   nec Iubae tellus generat, leonum 
     arida nutrix. 
     Pone me pigris ubi nulla campis 
     arbor aestiua recreatur aura, 
     quod latus mundi nebulae malusque 
20    Iuppiter urget; 
     pone sub curru nimium propinqui 
     solis in terra domibus negata: 
     dulce ridentem Lalagen amabo, 
     dulce loquentem. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXIII 
     Vitas inuleo me similis, Chloe, 
     quaerenti pauidam montibus auiis 
     matrem non sine uano 
     aurarum et silua metu. 
 5   Nam seu mobilibus ueris inhorruit 
     aduentus folliis, seu uirides rubum 
     dimouere lacertae, 
     et corde et genibus tremit. 
     Atqui non ego te, tigris ut aspera 
10   Gaetulusue leo, frangere persequor: 
     tandem desine matrem 
     tempestiua sequi uiro. 

Tu mi sfuggi, Cloe, come cerbiatta
che la pavida madre in monti impervii
cerca con vano terrore
di un soffio di vento e del bosco.
Se arriva primavera e abbrividisce
tra le mobili foglie, o se la verde
lucertola smuove un arbusto,
cuore e ginocchia le tremano.
Ma non per ucciderti io t’inseguo,
fossi aspra tigre o leone africano!
lascia tua madre:ora tu sei
matura per unirti a un uomo.
XXIV 
     Quis desiderio sit pudor aut modus 
     tam cari capitis? Praecipe lububris
     cantus, Melpomene, cui liquidam pater 
     uocem cum cithara dedit. 
 5   Ergo Quintilium perpetuus sopor 
     urget? Cui Pudor et Iustitiae soror, 
     incorrupta Fides, nudaque Veritas 
     quando ullum inueniet parem? 
     Multis ille bonis flebilis occidit,
10   nulli flebilior quam tibi, Vergili. 
     Tu frustra pius, heu, non ita creditum 
     poscis Quintilium deos. 
     Quid si Threicio blandius Orpheo 
     auditam moderere arboribus fidem? 
15   Num uanae redeat sanguis imagini, 
     quam uirga semel horrida, 
     non lenis precibus fata recludere, 
     nigro compulerit Mercurius gregi? 
     durum: sed leuius fit patientia 
20   quicquid corrigere est nefas. 
Traduzione momentaneamente non disponibile. 
XXV 
     Parcius iunctas quatiunt fenestras 
     iactibus crebris iuuenes proterui 
     nec tibi somnos adimunt amatque 
     ianua limen, 
 5   quae prius multum facilis mouebat 
     cardines. Audis minus et minus iam: 
     ‘Me tuo longas pereunte noctes, 
     Lydia, dormis?’ 
     Inuicem moechos anus arrogantis 
10   flebis in solo leuis angiportu 
     Thracio bacchante magis sub 
     interlunia uento, 
     cum tibi flagrans amor et libido, 
     quae solet matres furiare equorum, 
15   saeuiet circa iecur ulcerosum 
     non sine questu, 
     laeta quod pubes hedera uirenti 
     gaudeat pulla magis atque myrto, 
     aridas frondes hiemis sodali 
20    dedicet Euro. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXVI 
     Musis amicus tristitiam et metus 
     tradam proteruis in mare Creticum 
     portare uentis, quis sub Arcto 
     rex gelidae metuatur orae, 
 5   quid Tiridaten terreat, unice 
     securus. O quae fontibus integris 
     gaudes, apricos necte flores, 
     necte meo Lamiae coronam, 
     Piplea dulcis. Nil sine te mei 
10   prosunt honores; hunc fidibus nouis, 
     hunc Lesbio sacrare plectro 
     teque tuasque decet sorores. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXVII 
     Natis in usum laetitiae scyphis 
     pugnare Thracum est; tollite barbarum 
     morem uerecundumque Bacchum 
     sanguineis prohibete rixis. 
 5   Vino et lucernis Medus acinaces 
     immane quantum discrepat; impium 
     lenite clamorem, sodales, 
     et cubito remanete presso. 
     Voltis seueri me quoque sumere 
10   partem Falerni? Dicat Opuntiae 
     frater Megyllae quo beatus 
     uolnere, qua pereat sagitta. 
     Cessat uoluntas? Non alia bibam 
     mercede. Quae te cumque domat Venus 
15    non erubescendis adurit 
     ignibus ingenuoque semper 
     amore peccas. Quicquid habes, age, 
     depone tutis auribus. A! miser, 
     quanta laborabas Charybdi, 
20   digne puer meliore flamma. 
     Quae saga, quis te soluere Thessalis 
     magus uenenis, quis poterit deus? 
     uix inligatum te triformi 
     Pegasus expediet Chimaera. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXVIII 
     Te maris et terrae numeroque carentis harenae
     mensorem cohibent, Archyta, 
     pulueris exigui prope latum parua Matinum 
     munera nec quicquam tibi prodest 
 5   aerias temptasse domos animoque rotundum 
     percurrisse polum morituro. 
     Occidit et Pelopis genitor, conuiua deorum, 
     Tithonusque remotus in auras 
     et Iouis arcanis Minos admissus habentque 
10    Tartara Panthoiden iterum Orco 
     demissum, quamuis clipeo Troiana refixo 
     tempora testatus nihil ultra 
     neruos atque cutem morti concesserat atrae, 
     iudice te non sordidus auctor 
15   naturae uerique. Sed omnis una manet nox 
     et calcanda semel uia leti. 
     Dant alios Furiae toruo spectacula Marti, 
     exitio est auidum mare nautis; 
     mixta senum ac iuuenum densentur funera, nullum 
20    saeua caput Proserpina fugit. 
     Me quoque deuexi rapidus comes Orionis 
     Illyricis Notus obruit undis. 
     At tu, nauta, uagae ne parce malignus harenae 
     ossibus et capiti inhumato 
25   particulam dare: sic, quodcumque minabitur Eurus 
     fluctibus Hesperiis, Venusinae
     plectantur siluae te sospite multaque merces, 
     unde potest, tibi defluat aequo 
     ab Ioue Neptunoque sacri custode Tarenti. 
30    Neglegis inmeritis nocituram 
     postmodo te natis fraudem committere? Fors et 
     debita iura uicesque superbae 
     te maneant ipsum: precibus non linquar inultis 
     teque piacula nulla resoluent. 
35   Quamquam festinas, non est mora longa; licebit 
     iniecto ter puluere curras. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXIX 
     Icci, beatis nunc Arabum inuides 
     gazis et acrem militiam paras 
     non ante deuictis Sabaeae 
     regibus horribilique Medo 
 5   nectis catenas? Quae tibi uirginum 
     sponso necato barbara seruiet? 
     puer quis ex aula capillis 
     ad cyathum statuetur unctis, 
     doctus sagittas tendere Sericas 
10   arcu paterno? Quis neget arduis 
     pronos relabi posse riuos 
     montibus et Tiberim reuerti, 
     cum tu coemptos undique nobilis 
     libros Panaeti Socraticam et domum 
15  mutare loricis Hiberis, 
     pollicitus meliora, tendis? 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXX 
     O Venus regina Cnidi Paphique, 
     sperne dilectam Cypron et uocantis 
     ture te multo Glycerae decoram 
     transfer in aedem. 
 5   Feruidus tecum puer et solutis 
     Gratiae zonis properentque Nymphae 
     et parum comis sine te Iuuentas 
     Mercuriusque. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXXI 
     Quid dedicatum poscit Apollinem 
     uates? Quid orat, de patera nouum 
     fundens liquorem? Non opimae 
     Sardiniae segetes feraces, 
 5   non aestuosae grata Calabriae 
     armenta, non aurum aut ebur Indicum, 
     non rura, quae Liris quieta 
     mordet aqua taciturnus amnis. 
     Premant Calena falce quibus dedit 
10  Fortuna uitem, diues et aureis 
     mercator exsiccet culillis 
     uina Syra reparata merce, 
     dis carus ipsis, quippe ter et quater 
     anno reuisens aequor Atlanticum 
15  inpune: me pascust oliuae, 
     me cichorea leuesque maluae. 
     Frui paratis et ualido mihi, 
     Latoe, dones, at, precor, integra
     cum mente, nec turpem senectam 
20  degere nec cithara carentem. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXXII 
     Poscimur. Si quid uacui sub umbra 
     lusimus tecum, quod et hunc in annum 
     uiuat et pluris, age, dic Latinum, 
     barbite, carmen, 
 5   Lesbio primum modulate ciui, 
     qui, ferox bello, tamen inter arma, 
     siue iactatam religarat udo 
     litore nauem, 
     Liberum et Musas Veneremque et illi 
10   semper haerentem puerum canebat 
     et Lycum nigris oculis nigroque 
     crine decorum. 
     O decus Phoebi et dapibus supremi
     grata testudo Iouis, o laborum 
15   dulce lenimen, mihi cumque salue 
     rite uocanti. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXXIII 
     Albi, ne doleas plus nimio memor 
     inmitis Glycerae neu miserabilis 
     descantes elegos, cur tibi iunior 
     laesa praeniteat fide. 
 5   Insignem tenui fronte Lycorida 
     Cyri torret amor, Cyrus in asperam 
     declinat Pholoen: sed prius Apulis 
     iungentur capreae lupis 
     quam turpi Pholoe peccet adultero.
10   Sic uisum Veneri, cui placet imparis 
     formas atque animos sub iuga aenea 
     saeuo mittere cum ioco. 
     Ipsum me melior cum peteret Venus, 
     grata detinuit compede Myrtale 
15  libertina, fretis acrior Hadriae 
     curuantis Calabros sinus. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXXIV 
     Parcus deorum cultor et infrequens, 
     insanientis dum sapientiae 
     consultus erro, nunc retrorsum 
     uela dare atque iterare cursus 
 5   cogor relictos: namque Diespiter 
     igni corusco nubila diuidens 
     plerumque, per purum tonantis 
     egit equos uolucremque currum, 
     quo bruta tellus et uaga flumina, 
10   quo Styx et inuisi horrida Taenari 
     sedes Atlanteusque finis 
     concutitur. Valet ima summis 
     mutare et insignem attenuat deus, 
     obscura promens; hinc apicem rapax 
15   Fortuna cum stridore acuto 
     sustulit, hic posuisse gaudet. 
Tiepido e inconstante cultore degli dei
mentre, trionfo di una folle dottrina,
vado errando, a voltare le vele
e sono costretto a riprendere la rotto
abbandonata, perchè dio padre, che sempre
fende le nubi col fuoco dei lampi,
ora nel cielo sereno ha lanciato
in volo col cocchio i cavalli tonanti,
e tremano il massiccio della terra,
i fiumi che scorrono, lo Stige, l’orribile
e odiato antro di Tenaro,
il confine di Atlante. La divinità può mutare
l’infimo in sommo, avvilire chi è al vertice,
mettendo in luce ciò che è scuro;
e la fortuna con acuto stridore
a forza strappa all’uno la tiara,
all’altro la dona
XXXV 
     O diua, gratum quae regis Antium, 
     praesens uel imo tollere de gradu 
     mortale corpus uel superbos 
     uertere funeribus triumphos, 
 5   te pauper ambit sollicita prece 
     ruris colonus, te dominam aequoris 
     quicumque Bythyna lacessit 
     Carpathium pelagus carina. 
     Te Dacus asper, te profugi Scythae, 
10   urbesque gentesque et Latium ferox 
     regumque matres barbarorum et 
     purpurei metuunt tyranni, 
     iniurioso ne pede proruas 
     stantem columnam, neu populus frequens 
15    ad arma cessantis, ad arma 
     concitet imperiumque frangat. 
     Te semper anteit serua Necessitas, 
     clauos trabalis et cuneos manu 
     gestans aena nec seuerus 
20    uncus abest liquidumque plumbum; 
     te Spes et albo rara Fides colit 
     uelata panno nec comitem abnegat, 
     utcumque mutata potentis 
     ueste domos inimica linquis; 
25   at uolgus infidum et meretrix retro 
     periura cedit, diffugiunt cadis 
     cum faece siccatis amici, 
     ferre iugum pariter dolosi. 
     Serues iturum Caesarem in ultimos 
30   orbis Britannos et iuuenum recens 
     examen Eois timendum
     partibus Oceanoque rubro. 
     Heu heu, cicatricum et sceleris pudet 
     fratrumque. Quid nos dura refugimus 
35   aetas, quid intactum nefasti 
     liquimus? Vnde manum iuuentus
     metu deorum continuit? Quibus 
     pepercit aris? O utinam noua 
     incude diffingas retusum in 
40   Massagetas Arabasque ferrum! 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXXVI 
      Et ture et fidibus iuvat 
     placare et vituli sanguini debito 
     custodes Numidae deos, 
     qui nunc Hesperia sospes ab ultima 
 5    caris multa sodalibus, 
     nulli plura tamen diuidit oscula 
     quam dulci Lamiae, memor 
     actae non alio rege puertiae 
     mutataeque simul togae. 
10        Cressa ne careat pulchra dies nota 
     neu promptae modus amphorae 
      neu morem in Salium sit requies pedum 
     neu multi Damalis meri 
     Bassum Threicia uincat amystide 
15    neu desint epulis rosae 
     neu uiuax apium neu breue lilium. 
     Omnes in Damalin putres 
     deponent oculos nec Damalis nouo 
     diuelletur adultero
20   lasciuis hederis ambitiosior. 
Traduzione momentaneamente non disponibile.
XXXVII 
     Nunc est bibendum, nunc pede libero 
     pulsanda tellus, nunc Saliaribus 
     ornare puluinar deorum 
     tempus erat dapibus, sodales. 
 5   Antehac nefas depromere Caecubum 
     cellis auitis, dum Capitolio 
     regina dementis ruinas 
     funus et imperio parabat 
     contaminato cum grege turpium 
10   morbo uirorum, quidlibet impotens 
     sperare fortunaque dulci 
     ebria. Sed minuit furorem 
     uix una sospes nauis ab ignibus, 
     mentemque lymphatam Mareotico 
15   redegit in ueros timores 
     Caesar, ab Italia uolantem 
     remis adurgens, accipiter uelut 
     mollis columbas aut leporem citus 
     uenator in campis niualis 
20   Haemoniae, daret ut catenis 
     fatale monstrum. Quae generosius 
     perire quaerens nec muliebriter 
     expauit ensem nec latentis 
     classe cita reparauit oras.
25   Ausa et iacentem uisere regiam 
     uoltu sereno, fortis et asperas 
     tractare serpentes, ut atrum 
     corpore conbiberet uenenum, 
     deliberata morte ferocior: 
30   saeuis Liburnis scilicet inuidens 
     priuata deduci superbo, 
     non humilis mulier, triumpho. 

Ora bisogna bere, ora con danza sfrenata
bisogna battere la terra, ora era tempo
di ornare i templi degli dei
con vivande degne di Salii.
Prima di ciò sarebbe stato illecito tirare fuori
il vino di cecubo dalle celle degli avi,
mentre al Campidoglio la regina
preparava insensate rovine e distruzione
con il suo gregge reso appestato
di uomini resi spregevoli dalla menomazione,
sfrenata nello sperare qualsiasi cosa ed ebbra
per la dolce fortuna. Ma le spense la folle frenesia
quella sola nave a stento superstite all’incendio,
e Cesare ricondusse la mente
annebbiata dal vino della Mareotide alle vere paure,
incalzando con la sua flotta lei che volava dall’Italia
come un falco (incalza) le dolci colombe o
un veloce cacciatore una lepre nei campi innevati
della Tessaglia, per dare
la creatura mostruosa voluta dal fato
alle catene. Quella che cercando
di morire più nobilmente né come una donna
ebbe paura della spada né cercò 
di raggiungere le lontane coste con una veloce nave.
Osò sia guardare la sua reggia umiliata
con volto sereno; sia maneggiare, coraggiosa, i serpenti
inferociti, per assorbire in tutto il corpo
il mortale veleno, resa più fiera 
dalla morte decisa: rifiutando
di essere portata via con le crudeli navi
liburniche per il superbo trionfo come
una donna qualunque, lei donna non umile.
XXXVIII 
     Persicos odi, puer, apparatus, 
     displicent nexae philyra coronae, 
     mitte sectari, rosa quo locorum 
     sera moretur. 
 5   Simplici myrto nihil adlabores 
     sedulus, curo: neque te ministrum 
     dedecet myrtus neque me sub arta 
     uite bibentem. 

Odio, ragazzo, il fasto persiano.
Via le corone intrecciate col tiglio!
Non cercar più in quale luogo indugi
rosa tardiva.
Semplice mirto io chiedo, e tu ad altro
non t’affannare. Non a te che mesci
disdice il mirto, non a me che bevo
tra folta vite