Odi: Libro I
I Maecenas atavis edite regibus, o et praesidium et dulce decus meum, sunt quos curriculo pulverem Olympicum collegisse iuvat metaque fervidis 5 evitata rotis palmaque nobilis terrarum dominos evehit ad deos; hunc, si mobilium turba Quiritium certat tergeminis tollere honoribus; illum, si proprio condidit horreo 10 quicquid de Libycis verritur areis. Gaudentem patrios findere sarculo agros Attalicis condicionibus numquam demoveas, ut trabe Cypria Myrtoum pavidus nauta secet mare. 15 Luctantem Icariis fluctibus Africum mercator metuens otium et oppidi laudat rura sui; mox reficit rates quassas, indocilis pauperiem pati. Est qui nec veteris pocula Massici 20 nec partem solido demere de die spernit, nunc viridi membra sub arbuto stratus, nunc ad aquae lene caput sacrae. Multos castra iuvant et lituo tubae permixtus sonitus bellaque matribus 25 detestata. Manet sub Iove frigido venator tenerae coniugis inmemor, seu visa est catulis cerva fidelibus, seu rupit teretis Marsus aper plagas. Me doctarum hederae praemia frontium 30 dis miscent superis, me gelidum nemus Nympharumque leves cum Satyris chori secernunt populo, si neque tibias Euterpe cohibet nec Polyhymnia Lesboum refugit tendere barbiton. 35 Quod si me lyricis vatibus inseres, sublimi feriam sidera vertice. | O Mecenate, disceso da una stirpe regale, o mia difesa e dolce mia gloria, ci sono quelli a cui piace sollevare col cocchio polvere ad Olimpia; e la meta evitata dalle ruote infuocate e la palma che rende famosi li innalza agli dèi come signori della terra; un altro ha giovamento se gareggia tra la folla dei volubili Quiriti nell’innalzarlo alle triplici magistrature; un altro se ha ammassato nel proprio granaio tutto il frumento che si spazza dalle aie di Libia. Chi invece gode di rompere con l’erpice la terra dei campi paterni, mai riusciresti a distoglierlo nemmeno con le ricchezze di Attalo così da fargli solcare le acque dell’Egeo su di una nave di legno ciprio in qualità di navigante timoroso. Il mercante, temendo l’Africo che lotta contro il mare sacro a Icaro, esalta la pace e i campi del suo paese, ma subito dopo fa riparare le navi stanche, incapace di adattarsi a sopportare una vita modesta. C’è chi né rifiuta coppe di vecchio Massico e neppure di spendere una parte delle ore del giorno destinate agli affari stendendo le membra ora sotto un verde corbezzolo ora presso una sorgente di acqua sacra, che lievemente mormora. Molti hanno cara la vita militare e lo stridore della tromba misto a quello del flauto e le guerre odiate dalle madri. Il cacciatore, dimentico della giovane compagna, pernotta sotto il cielo di ghiaccio, sia che i cani fedeli abbiano stanato la cerva, sia che il cinghiale marsico abbia rotto le reti ritorte. L’edera, ornamento della fronte dei dotti, mi pone tra i celesti; il bosco delle muse e le lievi danze delle Ninfe coi Satiri, mi separano dal volgo, se Eutrope non fa tacere i flauti né Musa rifiuta di pizzicare la cetra eolica. Se mi considererai tra i poeti lirici, con il capo alto levato toccherò le stelle. |
II Iam satis terris nivis atque dirae grandinis misit Pater et rubente dextera sacras iaculatus arces terruit Urbem, 5 terruit gentis, grave ne rediret saeculum Pyrrhae nova monstra questae, omne cum Proteus pecus egit altos visere montis, piscium et summa genus haesit ulmo, 10 nota quae sedes fuerat columbis, et superiecto pavidae natarunt aequore dammae. Vidimus flavom Tiberim retortis litore Etrusco violenter undis 15 ire deiectum monumenta regis templaque Vestae, Iliae dum se nimium querenti iactat ultorem, vagus et sinistra labitur ripa Iove non probante 20 uxorius amnis. Audiet civis acuisse ferrum, quo graves Persae melius perirent, audiet pugnas vitio parentum rara iuventus. 25 Quem vocet divum populus ruentis imperi rebus? Prece qua fatigent virgines sanctae minus audientem carmina Vestam? Cui dabit partis scelus expiandi 30 Iuppiter? Tandem venias precamur, nube candentis umeros amictus, augur Apollo, sive tu mavis, Erycina ridens, quam Iocus circumvolat et Cupido, 35 sive neglectum genus et nepotes respicis, auctor, heu nimis longo satiate ludo, quem iuvat clamor galeaeque leves, acer et Mauri peditis cruentum 40 voltus in hostem, sive mutata iuvenem figura ales in terris imitaris, almae filius Maiae, patiens vocari Caesaris ultor. 45 Serus in caelum redeas diuque laetus intersis populo Quirini, neve te nostris nitiis iniquum ocior aura tollat; hic magnos potius triumphos, 50 hic ames dici pater atque princeps, neu sinas Medos equitare inultos te duce, Caesar. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
III Sic te diva potens Cypri, sic fratres Helenae, lucida sidera, ventorumque regat pater obstrictis aliis praeter Iapyga, 5 navis, quae tibi creditum debes Vergilium; finibus Atticis reddas incolumem precor et serves animae dimidium meae. Illi robur et aes triplex 10 circa pectus erat, qui fragilem truci commisit pelago ratem primus, nec timuit praecipitem Africum decertantem Aquilonibus nec tristis Hyadas nec rabiem Noti, 15 quo non arbiter Hadriae maior, tollere seu ponere volt freta. Quem mortis timuit gradum qui siccis oculis monstra natantia, qui vidit mare turbidum et 20 infamis scopulos Acroceraunia? Nequicquam deus abscidit prudens Oceano dissociabili terras, si tamen impiae non tangenda rates transiliunt vada. 25 Audax omnia perpeti gens humana ruit per vetitum nefas; audax Iapeti genus ignem fraude mala gentibus intulit; post ignem aetheria domo 30 subductum macies et nova febrium terris incubuit cohors semotique prius tarda necessitas leti corripuit gradum. Expertus vacuum Daedalus aera 35 pennis non homini datis; perrupit Acheronta Herculeus labor. Nil mortalibus ardui est; caelum ipsum petimus stultitia neque per nostrum patimur scelus 40 iracunda Iouem ponere fulmina. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
IV Solvitur acris hiems grata vice veris et Favoni trahuntque siccas machinae carinas, ac neque iam stabulis gaudet pecus aut arator igni nec prata canis albicant pruinis. 5 Iam Cytherea choros ducit Venus imminente luna iunctaeque Nymphis Gratiae decentes alterno terram quatiunt pede, dum grauis Cyclopum Volcanus ardens visit officinas. Nunc decet aut viridi nitidum caput impedire myrto 10 aut flore, terrae quem ferunt solutae; nunc et in umbrosis Fauno decet immolare lucis, seu poscat agna sive malit haedo. Pallida Mors aequo pulsat pede pauperum tabernas regumque turris. O beate Sesti, 15 vitae summa brevis spem nos vetat inchoare longam. Iam te premet nox fabulaeque Manes et domus exilis Plutonia, quo simul mearis, nec regna vini sortiere talis nec tenerum Lycidan mirabere, quo calet iuventus 20 nunc omnis et mox virgines tepebunt. | Si scioglie l’acuto inverno nel dolce ritorno del Favonio e della primavera, e i macchinari tolgono dal secco le navi, e il gregge non gioisce più per gli stabbi o il contadino per il fuoco, ne i prati biancheggiano di candida brina. Già Venere Citerea guida le danze sotto il chiarore della luna e le Grazie leggiadre per mano con le Ninfe battono la terra ora con l’uno, ora con l’altro piede, mentre l’ardente Vulcano visita le officine inquietanti dei Ciclopi. Ora conviene cingere il capo profumato e lucente con un mirto verde o con fiori che sbocciano dalla terra dischiusa; ora conviene in un bosco ombroso immolare a Fauno sia che richieda un’agnella, sia che preferisca un capretto. La pallida morte egualmente batte col piede alle capanne dei poveri e alle torri dei re. O beato Sesto, la brevità della vita ci vieta di concepire una lunga speranza. Ben presto la notte peserà su di te e i Mani della favola e la esile casa di Plutone, e una volta che vi sarai entrato, non tirerai a sorte con i dadi il regno né potrai più contemplare la grazia del giovane Licida, per il quale ora arde tutta la gioventù e presto arderanno d’amore le fanciulle. |
V Quis multa gracilis te puer in rosa perfusus liquidis urget odoribus grato, Pyrrha, sub antro? cui flavam religas comam, 5 simplex munditiis? Heu quotiens fidem mutatosque deos flebit et aspera nigra aequora ventis emirabitur insolens, qui nunc te fruitur credulus aurea, 10 qui semper vacuam, semper amabilem sperat, nescius aurae fallacis. Miseri, quibus intemptata nites. Me tabula sacer votiua paries indicat uvida 15 suspendisse potenti vestimenta maris deo. | Qual delicato giovane asperso di puri profumi ti preme su un letto di rose, o Pirra, in un grato antro? Per chi tu annodi la tua bionda chioma, con semplice eleganza? Ahi, quante volte piangerà gli dei mutati, l’amor suo tradito, e guarderà inasprirsi le onde ai neri venti, incredulo, colui che fiducioso or gode del tuo aureo sembiante, e per sempre libera, per sempre amabile ti spera, ignaro dello spirar d’inganni! Miseri coloro ai quali splendi non provata. In quanto a me, appesa alla sacra parete una tabella votiva dice ch’io ho offerto le mie vesti umide di naufragio al possente dio del mare. |
VI Scriberis Vario fortis et hostium victor, Maeonii carminis alite, quam rem cumque ferox navibus aut equis miles te duce gesserit. 5 Nos, Agrippa, neque haec dicere nec gravem Pelidae stomachum cedere nescii, nec cursus duplicis per mare Ulixei nec saevam Pelops domum conamur, tenues grandia, dum pudor 10 inbellisque lyrae Musa potens vetat laudes egregii Caesaris et tuas culpa deterere ingeni. Quis Martem tunica tectum adamantina digne scripserit aut pulvere Troico 15 nigrum Merionen aut ope Palladis Tydiden superis parem? Nos convivia, nos proelia virginum sectis in iuvenes unguibus acrium cantamus, vacui sive quid urimur 20 non praeter solitum leves. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
VII Laudabunt alii claram Rhodon aut Mytilenen aut Ephesum bimarisue Corinthi moenia vel Baccho Thebas vel Apolline Delphos insignis aut Thessala Tempe; 5 sunt quibus unum opus est intactae Palladis urbem carmine perpetuo celebrare et undique decerptam fronti praeponere olivam; plurimus in Iunonis honorem aptum dicet equis Argos ditesque Mycenas: 10 me nec tam patiens Lacedaemon nec tam Larisae percussit campus opimae quam domus Albuneae resonantis et praeceps Anio ac Tiburni lucus et uda mobilibus pomaria rivis. 15 Albus ut obscuro deterget nubila caelo saepe Notus neque parturit imbris perpetuo, sic tu sapiens finire memento tristitiam vitaeque labores molli, Plance, mero, seu te fulgentia signis 20 castra tenent seu densa tenebit Tiburis umbra tui. Teucer Salamina patremque cum fugeret, tamen uda Lyaeo tempora populea fertur vinxisse corona, sic tristis affatus amicos: 25 ‘Quo nos cumque feret melior fortuna parente, ibimus, o socii comitesque. Nil desperandum Teucro duce et auspice Teucro: certus enim promisit Apollo ambiguam tellure nova Salamina futuram. 30 O fortes peioraque passi mecum saepe viri, nunc vino pellite curas; cras ingens iterabimus aequor.’ | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
VIII Lydia, dic, per omnis te deos oro, Sybarin cur properes amando perdere, cur apricum oderit Campum, patiens pulveris atque solis, 5 cur neque militaris inter aequalis equitet, Gallica nec lupatis temperet ora frenis. Cur timet flavum Tiberim tangere? Cur olivum sanguine viperino 10 cautius vitat neque iam livida gestat armis bracchia, saepe disco saepe trans finem iaculo nobilis expedito? quid latet, ut marinae filium dicunt Thetidis sub lacrimosa Troia 15 funera, ne virilis cultus in caedem et Lycias proriperet catervas? | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
IX Vides ut alta stet nive candidum Soracte nec iam sustineant onus silvae laborantes geluque flumina constiterint acuto? 5 Dissolve frigus ligna super foco large reponens atque benignius deprome quadrimum Sabina, o Thaliarche, merum diota. Permitte divis cetera, qui simul 10 stravere ventos aequore fervido deproeliantis, nec cupressi nec veteres agitantur orni. Quid si futurum cras, fuge quaerere, et quem fors dierum cumque dabit, lucro 15 adpone nec dulcis amores sperne, puer, neque tu choreas, donec virenti canities abest morosa. Nunc et Campus et areae lenesque sub noctem susurri 20 composita repetantur hora, nunc et latentis proditor intumo gratus puellae risus ab angulo pignusque dereptum lacertis aut digito male pertinaci. | Vedi come per l’alta neve candido s’erge il Soratte! Già le selve cedono al peso affaticate e i fiumi ristanno stretti per il gelo acuto. Sciogli il freddo, altri legni al focolare aggiungendo abbondanti, e mesci prodigio, Taliarco, vino di quattr’anni dall’anfora sabina. Lascia il resto agli dei, che appena i venti, in lotta sul ribollente mare, hanno placato, ecco, i cipressi non s’agitano più, non i vecchi orni. Cosa domani t’accadrà, non chiedere. Qualsiasi giorno ti darà la sorte, metti a guadagno; e i dolci amori non disprezzare, giovane, e le danze, finché dall’età verde si alontana la canizie bisbetica. Ora il Campo e le piazze, e i tenui a sera sussurri, torna a cercare all’ora convenuta, e il delizioso riso che tradisce la ragazza nascosta nel canto più oscuro, e il pegno che le strappi ai polsi, e al dito che resiste appena. |
X Mercuri, facunde nepos Atlantis, qui feros cultus hominum recentum voce formasti catus et decorae more palaestrae, 5 te canam, magni Iovis et deorum nuntium curvaeque lyrae parentem, callidum quicquid placuit iocoso condere furto. Te, boves olim nisi reddidisses 10 per dolum amotas, puerum minaci voce dum terret, viduus pharetra risit Apollo. Quin et Atridas duce te superbos Ilio dives Priamus relicto 15 Thessalosque ignis et iniqua Troiae castra fefellit. Tu pias laetis animas reponis sedibus virgaque levem coerces aurea turbam, superis deorum 20 gratus et imis. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XI Tu ne quaesieris (scire nefas) quem mihi, quem tibi finem di dederint, Leuconoe, nec Babylonios temptaris numeros. Ut melius quicquid erit pati! Seu pluris hiemes seu tribuit Iuppiter ultimam, 5 quae nunc oppositis debilitat pumicibus mare Tyrrhenum, sapias, vina liques et spatio brevi spem longam reseces. Dum loquimur, fugerit invida aetas: carpe diem, quam minimum credula postero. | Non chiederti, non è dato a saperlo, quale a me fine e a te abbian gli Dei assegnata, Leuconoe, e non tentare le cabale di Babilonia. Meglio, qualsiasi cosa accadrà, sopportala! Molti inverni ci abbia Giove concessi, o ultimo questo Che ora contro opposte scogliera affatica il mare tirreno, filtra, saggia, i vini e per un breve spazio una speranza lunga recidi. Noi parliamo, e già è fuggita l’invidiosa età. Afferra l’oggi, meno che puoi credendo nel domani. |
XII Quem virum aut heroa lyra vel acri tibia sumis celebrare, Clio? Quem deum? Cuius recinet iocosa nomen imago 5 aut in umbrosis Heliconis oris aut super Pindo gelidove in Haemo? Unde vocalem temere insecutae Orphea silvae arte materna rapidos morantem 10 fluminum lapsus celerisque ventos, blandum et auritas fidibus canoris ducere quercus. Quid prius dicam solitis parentis laudibus, qui res hominum ac deorum, 15 qui mare ac terras variisque mundum temperat horis? Unde nil maius generatur ipso nec viget quicquam simile aut secundum; proximos illi tamen occupabit 20 Pallas honores. Proeliis audax, neque te silebo, Liber, et saevis inimica virgo beluis, nec te, metuende certa Phoebe sagitta. 25 Dicam et Alciden puerosque Ledae, hunc equis, illum superare pugnis nobilem; quorum simul alba nautis stella refulsit, defluit saxis agitatus umor, 30 concidunt venti fugiuntque nubes et minax, quod sic voluere, ponto unda recumbit. Romulum post hos prius an quietum Pompili regnum memorem, an superbos 35 Tarquini fasces, dubito, an Catonis nobile letum. Regulum et Scauros animaeque magnae prodigum Paulum superante Poeno gratus insigni referam Camena 40 Fabriciumque. Hunc et incomptis Curium capillis utilem bello tulit et Camillum saeva paupertas et avitus apto cum lare fundus. 45 Crescit occulto velut arbor aevo fama Marcelli; micat inter omnis Iulium sidus, velut inter ignis luna minores. Gentis humanae pater atque custos, 50 orte Saturno, tibi cura magni Caesaris fatis data: tu secundo Caesare regnes. Ille seu Parthos Latio imminentis egerit iusto domitos triumpho 55 sive subiectos Orientis orae Seras et Indos, te minor laetum reget aequus orbem: tu graui curru quaties Olympum, tu parum castis inimica mittes 60 fulmina lucis. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XIII Cum tu, Lydia, Telephi cervicem roseam, cerea Telephi laudas bracchia, vae, meum fervens difficili bile tumet iecur. 5 Tunc nec mens mihi nec color certa sede manet, umor et in genas furtim labitur, arguens quam lentis penitus macerer ignibus. Uror, seu tibi candidos 10 turparunt umeros inmodicae mero rixae, sive puer furens inpressit memorem dente labris notam. Non, si me satis audias, speres perpetuum dulcia barbare 15 laedentem oscula, quae Venus quinta parte sui nectaris imbuit. Felices ter et amplius quos inrupta tenet copula nec malis divolsus querimoniis 20 suprema citius solvet amor die. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XIV O navis, referent in mare te novi fluctus. O quid agis? Fortiter occupa portum. Nonne vides ut nudum remigio latus, 5 et malus celeri saucius Africo antemnaque gemant ac sine funibus vix durare carinae possint imperiosius aequor? Non tibi sunt integra lintea, 10 non di, quos iterum pressa voces malo. Quamuis Pontica pinus, silvae filia nobilis, iactes et genus et nomen inutile: nil pictis timidus navita puppibus 15 fidit. Tu, nisi ventis debes ludibrium, caue. Nuper sollicitum quae mihi taedium, nunc desiderium curaque non levis, interfusa nitentis 20 uites aequora Cycladas. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XV Pastor cum traheret per freta navibus Idaeis Helenen perfidus hospitam, ingrato celeris obruit otio ventos ut caneret fera 5 Nereus fata: ‘Mala ducis avi domum quam multo repetet Graecia milite, coniurata tuas rumpere nuptias et regnum Priami vetus. Heu, heu, quantus equis, quantus adest viris 10 sudor! Quanta moves funera Dardanae genti! Iam galeam Pallas et aegida currusque et rabiem parat. Nequicquam Veneris praesidio ferox pectes caesariem grataque feminis 15 inbelli cithara carmina divides; nequicquam thalamo gravis hastas et calami spicula Cnosii vitabis strepitumque et celerem sequi Aiacem: tamen, heu serus, adulteros 20 crines pulvere collines. Non Laertiaden, exitium tuae gentis, non Pylium Nestora respicis? p; Urgent inpavidi te Salaminius Teucer, te Sthenelus sciens 25 pugnae, sive opus est imperitare equis, non auriga piger; Merionen quoque nosces. Ecce furit te reperire atrox Tydides melior patre, quem tu, cervus uti vallis in altera 30 visum parte lupum graminis inmemor, sublimi fugies mollis anhelitu, non hoc pollicitus tuae. Iracunda diem proferet Ilio matronisque Phrygum classis Achillei; 35 post certas hiemes uret Achaicus ignis Iliacas domos.’ | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XVI O matre pulchra filia pulchrior, quem criminosis cumque voles modum pones iambis, sive flamma sive mari libet Hadriano. 5 Non Dindymene, non adytis quatit mentem sacerdotum incola Pythius, non Liber aeque, non acuta sic geminant Corybantes aera, tristes ut irae, quas neque Noricus 10 deterret ensis nec mare naufragum nec saevus ignis nec tremendo Iuppiter ipse ruens tumultu. Fertur Prometheus addere principi limo coactus particulam undique 15 desectam et insani leonis vim stomacho apposuisse nostro. Irae Thyesten exitio gravi stravere et altis urbibus ultimae stetere causae, cur perirent 20 funditus inprimeretque muris hostile aratrum exercitus insolens. Conpesce mentem: me quoque pectoris temptavit in dulci iuventa feruor et in celeres iambos 25 misit furentem. Nunc ego mitibus mutare quaero tristia, dum mihi fias recantatis amica opprobriis animumque reddas. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XVII Velox amoenum saepe Lucretilem mutat Lycaeo Faunus et igneam defendit aestatem capellis usque meis pluviosque ventos. 5 Inpune tutum per nemus arbutos quaerunt latentis et thyma deviae olentis uxores mariti nec viridis metuunt colubras nec Martialis haediliae lupos, 10 utcumque dulci, Tyndari, fistula valles et Usticae cubantis levia personuere saxa. Di me tuentur, dis pietas mea et Musa cordi est. Hic tibi copia 15 manabit ad plenum benigno ruris honorum opulenta cornu; hic in reducta ualle Caniculae vitabis aestus et fide Teia dices laborantis in uno 20 Penelopen uitreamque Circen; hic innocentis pocula Lesbii duces sub umbra nec Semeleius cum Marte confundet Thyoneus proelia nec metues protervum 25 suspecta Cyrum, ne male dispari incontinentis iniciat manus et scindat haerentem coronam crinibus inmeritamque vestem. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XVIII Nullam, Vare, sacra uite prius seueris arborem circa mite solum Tiburis et moenia Catili; siccis omnia nam dura deus proposuit neque mordaces aliter diffugiunt sollicitudines. 5 Quis post uina grauem militiam aut pauperiem crepat? Quis non te potius, Bacche pater, teque decens Venus? Ac ne quis modici transiliat munera Liberi, Centaurea monet cum Lapithis rixa super mero debellata, monet Sithoniis non leuis Euhius, 10 cum fas atque nefas exiguo fine libidinum discernunt auidi. Non ego te, candide Bassareu, inuitum quatiam nec uariis obsita frondibus sub diuum rapiam. Saeua tene cum Berecyntio cornu tympana, quae subsequitur caecus amor sui 15 et tollens uacuum plus nimio gloria uerticem arcanique fides prodiga, perlucidior uitro. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XIX Mater saeua Cupidinum Thebanaeque iubet me Semelae puer et lasciua Licentia finitis animum reddere amoribus. 5 Vrit me Glycerae nitor splendentis Pario marmore purius; urit grata proteruitas et uoltus nimium lubricus aspici. In me tota ruens Venus 10 Cyprum deseruit, nec patitur Scythas aut uersis animosum equis Parthum dicere nec quae nihil attinent. Hic uiuum mihi caespitem, hic uerbenas, pueri, ponite turaque 15 bimi cum patera meri mactata ueniet lenior hostia. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XX Vile potabis modicis Sabinum cantharis, Graeca quod ego ipse testa conditum levi, datus in theatro cum tibi plausus, 5 care Maecenas eques, ut paterni fluminis ripae simul et iocosa redderet laudes tibi Vaticani montis imago. Caecubum et prelo domitam Caleno 10 tu bibes uvam; mea nec Falernae temperant vites neque Formiani pocula colles. | Berrai nei modesti bicchieri un (vino) Sabino di poco prezzo, che io stesso ho riposto e sigillato in un’anfora greca quando in teatro, o caro cavaliere Mecenate, ti fu dato quell’applauso forte tanto che le rive del fiume paterno e al tempo stesso l’eco gioiosa del monte Vaticano ti rendessero le lodi. Tu bevi l’uva presa nel torchio caleno e il (vino) Cecubo: né viti di Falerno né quelle dei colli formiani correggono le mie tazze. |
XXI Dianam tenerae dicite uirgines, intonsum, pueri, dicite Cynthium Latonamque supremo dilectam penitus Ioui; 5 uos laetam fluuiis et nemorum coma, quaecumque aut gelido prominet Algido, nigris aut Erymanthi siluis aut uiridis Gragi; uos Tempe totidem tollite laudibus 10 natalemque, mares, Delon Apollinis insignemque pharetra fraternaque umerum lyra. Hic bellum lacrimosum, hic miseram famem pestemque a populo et principe Caesare in 15 Persas atque Britannos uestra motus aget prece. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXII Integer uitae scelerisque purus non eget Mauris iaculis neque arcu nec uenenatis grauida sagittis, Fusce, pharetra, 5 siue per Syrtis iter aestuosas siue facturus per inhospitalem Caucasum uel quae loca fabulosus lambit Hydaspes. Namque me silua lupus in Sabina, 10 dum meam canto Lalagem et ultra terminum curis uagor expeditis, fugit inermem, quale portentum neque militaris Daunias latis alit aesculetis 15 nec Iubae tellus generat, leonum arida nutrix. Pone me pigris ubi nulla campis arbor aestiua recreatur aura, quod latus mundi nebulae malusque 20 Iuppiter urget; pone sub curru nimium propinqui solis in terra domibus negata: dulce ridentem Lalagen amabo, dulce loquentem. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXIII Vitas inuleo me similis, Chloe, quaerenti pauidam montibus auiis matrem non sine uano aurarum et silua metu. 5 Nam seu mobilibus ueris inhorruit aduentus folliis, seu uirides rubum dimouere lacertae, et corde et genibus tremit. Atqui non ego te, tigris ut aspera 10 Gaetulusue leo, frangere persequor: tandem desine matrem tempestiua sequi uiro. | Tu mi sfuggi, Cloe, come cerbiatta che la pavida madre in monti impervii cerca con vano terrore di un soffio di vento e del bosco. Se arriva primavera e abbrividisce tra le mobili foglie, o se la verde lucertola smuove un arbusto, cuore e ginocchia le tremano. Ma non per ucciderti io t’inseguo, fossi aspra tigre o leone africano! lascia tua madre:ora tu sei matura per unirti a un uomo. |
XXIV Quis desiderio sit pudor aut modus tam cari capitis? Praecipe lububris cantus, Melpomene, cui liquidam pater uocem cum cithara dedit. 5 Ergo Quintilium perpetuus sopor urget? Cui Pudor et Iustitiae soror, incorrupta Fides, nudaque Veritas quando ullum inueniet parem? Multis ille bonis flebilis occidit, 10 nulli flebilior quam tibi, Vergili. Tu frustra pius, heu, non ita creditum poscis Quintilium deos. Quid si Threicio blandius Orpheo auditam moderere arboribus fidem? 15 Num uanae redeat sanguis imagini, quam uirga semel horrida, non lenis precibus fata recludere, nigro compulerit Mercurius gregi? durum: sed leuius fit patientia 20 quicquid corrigere est nefas. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXV Parcius iunctas quatiunt fenestras iactibus crebris iuuenes proterui nec tibi somnos adimunt amatque ianua limen, 5 quae prius multum facilis mouebat cardines. Audis minus et minus iam: ‘Me tuo longas pereunte noctes, Lydia, dormis?’ Inuicem moechos anus arrogantis 10 flebis in solo leuis angiportu Thracio bacchante magis sub interlunia uento, cum tibi flagrans amor et libido, quae solet matres furiare equorum, 15 saeuiet circa iecur ulcerosum non sine questu, laeta quod pubes hedera uirenti gaudeat pulla magis atque myrto, aridas frondes hiemis sodali 20 dedicet Euro. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXVI Musis amicus tristitiam et metus tradam proteruis in mare Creticum portare uentis, quis sub Arcto rex gelidae metuatur orae, 5 quid Tiridaten terreat, unice securus. O quae fontibus integris gaudes, apricos necte flores, necte meo Lamiae coronam, Piplea dulcis. Nil sine te mei 10 prosunt honores; hunc fidibus nouis, hunc Lesbio sacrare plectro teque tuasque decet sorores. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXVII Natis in usum laetitiae scyphis pugnare Thracum est; tollite barbarum morem uerecundumque Bacchum sanguineis prohibete rixis. 5 Vino et lucernis Medus acinaces immane quantum discrepat; impium lenite clamorem, sodales, et cubito remanete presso. Voltis seueri me quoque sumere 10 partem Falerni? Dicat Opuntiae frater Megyllae quo beatus uolnere, qua pereat sagitta. Cessat uoluntas? Non alia bibam mercede. Quae te cumque domat Venus 15 non erubescendis adurit ignibus ingenuoque semper amore peccas. Quicquid habes, age, depone tutis auribus. A! miser, quanta laborabas Charybdi, 20 digne puer meliore flamma. Quae saga, quis te soluere Thessalis magus uenenis, quis poterit deus? uix inligatum te triformi Pegasus expediet Chimaera. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXVIII Te maris et terrae numeroque carentis harenae mensorem cohibent, Archyta, pulueris exigui prope latum parua Matinum munera nec quicquam tibi prodest 5 aerias temptasse domos animoque rotundum percurrisse polum morituro. Occidit et Pelopis genitor, conuiua deorum, Tithonusque remotus in auras et Iouis arcanis Minos admissus habentque 10 Tartara Panthoiden iterum Orco demissum, quamuis clipeo Troiana refixo tempora testatus nihil ultra neruos atque cutem morti concesserat atrae, iudice te non sordidus auctor 15 naturae uerique. Sed omnis una manet nox et calcanda semel uia leti. Dant alios Furiae toruo spectacula Marti, exitio est auidum mare nautis; mixta senum ac iuuenum densentur funera, nullum 20 saeua caput Proserpina fugit. Me quoque deuexi rapidus comes Orionis Illyricis Notus obruit undis. At tu, nauta, uagae ne parce malignus harenae ossibus et capiti inhumato 25 particulam dare: sic, quodcumque minabitur Eurus fluctibus Hesperiis, Venusinae plectantur siluae te sospite multaque merces, unde potest, tibi defluat aequo ab Ioue Neptunoque sacri custode Tarenti. 30 Neglegis inmeritis nocituram postmodo te natis fraudem committere? Fors et debita iura uicesque superbae te maneant ipsum: precibus non linquar inultis teque piacula nulla resoluent. 35 Quamquam festinas, non est mora longa; licebit iniecto ter puluere curras. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXIX Icci, beatis nunc Arabum inuides gazis et acrem militiam paras non ante deuictis Sabaeae regibus horribilique Medo 5 nectis catenas? Quae tibi uirginum sponso necato barbara seruiet? puer quis ex aula capillis ad cyathum statuetur unctis, doctus sagittas tendere Sericas 10 arcu paterno? Quis neget arduis pronos relabi posse riuos montibus et Tiberim reuerti, cum tu coemptos undique nobilis libros Panaeti Socraticam et domum 15 mutare loricis Hiberis, pollicitus meliora, tendis? | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXX O Venus regina Cnidi Paphique, sperne dilectam Cypron et uocantis ture te multo Glycerae decoram transfer in aedem. 5 Feruidus tecum puer et solutis Gratiae zonis properentque Nymphae et parum comis sine te Iuuentas Mercuriusque. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXXI Quid dedicatum poscit Apollinem uates? Quid orat, de patera nouum fundens liquorem? Non opimae Sardiniae segetes feraces, 5 non aestuosae grata Calabriae armenta, non aurum aut ebur Indicum, non rura, quae Liris quieta mordet aqua taciturnus amnis. Premant Calena falce quibus dedit 10 Fortuna uitem, diues et aureis mercator exsiccet culillis uina Syra reparata merce, dis carus ipsis, quippe ter et quater anno reuisens aequor Atlanticum 15 inpune: me pascust oliuae, me cichorea leuesque maluae. Frui paratis et ualido mihi, Latoe, dones, at, precor, integra cum mente, nec turpem senectam 20 degere nec cithara carentem. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXXII Poscimur. Si quid uacui sub umbra lusimus tecum, quod et hunc in annum uiuat et pluris, age, dic Latinum, barbite, carmen, 5 Lesbio primum modulate ciui, qui, ferox bello, tamen inter arma, siue iactatam religarat udo litore nauem, Liberum et Musas Veneremque et illi 10 semper haerentem puerum canebat et Lycum nigris oculis nigroque crine decorum. O decus Phoebi et dapibus supremi grata testudo Iouis, o laborum 15 dulce lenimen, mihi cumque salue rite uocanti. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXXIII Albi, ne doleas plus nimio memor inmitis Glycerae neu miserabilis descantes elegos, cur tibi iunior laesa praeniteat fide. 5 Insignem tenui fronte Lycorida Cyri torret amor, Cyrus in asperam declinat Pholoen: sed prius Apulis iungentur capreae lupis quam turpi Pholoe peccet adultero. 10 Sic uisum Veneri, cui placet imparis formas atque animos sub iuga aenea saeuo mittere cum ioco. Ipsum me melior cum peteret Venus, grata detinuit compede Myrtale 15 libertina, fretis acrior Hadriae curuantis Calabros sinus. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXXIV Parcus deorum cultor et infrequens, insanientis dum sapientiae consultus erro, nunc retrorsum uela dare atque iterare cursus 5 cogor relictos: namque Diespiter igni corusco nubila diuidens plerumque, per purum tonantis egit equos uolucremque currum, quo bruta tellus et uaga flumina, 10 quo Styx et inuisi horrida Taenari sedes Atlanteusque finis concutitur. Valet ima summis mutare et insignem attenuat deus, obscura promens; hinc apicem rapax 15 Fortuna cum stridore acuto sustulit, hic posuisse gaudet. | Tiepido e inconstante cultore degli dei mentre, trionfo di una folle dottrina, vado errando, a voltare le vele e sono costretto a riprendere la rotto abbandonata, perchè dio padre, che sempre fende le nubi col fuoco dei lampi, ora nel cielo sereno ha lanciato in volo col cocchio i cavalli tonanti, e tremano il massiccio della terra, i fiumi che scorrono, lo Stige, l’orribile e odiato antro di Tenaro, il confine di Atlante. La divinità può mutare l’infimo in sommo, avvilire chi è al vertice, mettendo in luce ciò che è scuro; e la fortuna con acuto stridore a forza strappa all’uno la tiara, all’altro la dona |
XXXV O diua, gratum quae regis Antium, praesens uel imo tollere de gradu mortale corpus uel superbos uertere funeribus triumphos, 5 te pauper ambit sollicita prece ruris colonus, te dominam aequoris quicumque Bythyna lacessit Carpathium pelagus carina. Te Dacus asper, te profugi Scythae, 10 urbesque gentesque et Latium ferox regumque matres barbarorum et purpurei metuunt tyranni, iniurioso ne pede proruas stantem columnam, neu populus frequens 15 ad arma cessantis, ad arma concitet imperiumque frangat. Te semper anteit serua Necessitas, clauos trabalis et cuneos manu gestans aena nec seuerus 20 uncus abest liquidumque plumbum; te Spes et albo rara Fides colit uelata panno nec comitem abnegat, utcumque mutata potentis ueste domos inimica linquis; 25 at uolgus infidum et meretrix retro periura cedit, diffugiunt cadis cum faece siccatis amici, ferre iugum pariter dolosi. Serues iturum Caesarem in ultimos 30 orbis Britannos et iuuenum recens examen Eois timendum partibus Oceanoque rubro. Heu heu, cicatricum et sceleris pudet fratrumque. Quid nos dura refugimus 35 aetas, quid intactum nefasti liquimus? Vnde manum iuuentus metu deorum continuit? Quibus pepercit aris? O utinam noua incude diffingas retusum in 40 Massagetas Arabasque ferrum! | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXXVI Et ture et fidibus iuvat placare et vituli sanguini debito custodes Numidae deos, qui nunc Hesperia sospes ab ultima 5 caris multa sodalibus, nulli plura tamen diuidit oscula quam dulci Lamiae, memor actae non alio rege puertiae mutataeque simul togae. 10 Cressa ne careat pulchra dies nota neu promptae modus amphorae neu morem in Salium sit requies pedum neu multi Damalis meri Bassum Threicia uincat amystide 15 neu desint epulis rosae neu uiuax apium neu breue lilium. Omnes in Damalin putres deponent oculos nec Damalis nouo diuelletur adultero 20 lasciuis hederis ambitiosior. | Traduzione momentaneamente non disponibile. |
XXXVII Nunc est bibendum, nunc pede libero pulsanda tellus, nunc Saliaribus ornare puluinar deorum tempus erat dapibus, sodales. 5 Antehac nefas depromere Caecubum cellis auitis, dum Capitolio regina dementis ruinas funus et imperio parabat contaminato cum grege turpium 10 morbo uirorum, quidlibet impotens sperare fortunaque dulci ebria. Sed minuit furorem uix una sospes nauis ab ignibus, mentemque lymphatam Mareotico 15 redegit in ueros timores Caesar, ab Italia uolantem remis adurgens, accipiter uelut mollis columbas aut leporem citus uenator in campis niualis 20 Haemoniae, daret ut catenis fatale monstrum. Quae generosius perire quaerens nec muliebriter expauit ensem nec latentis classe cita reparauit oras. 25 Ausa et iacentem uisere regiam uoltu sereno, fortis et asperas tractare serpentes, ut atrum corpore conbiberet uenenum, deliberata morte ferocior: 30 saeuis Liburnis scilicet inuidens priuata deduci superbo, non humilis mulier, triumpho. | Ora bisogna bere, ora con danza sfrenata bisogna battere la terra, ora era tempo di ornare i templi degli dei con vivande degne di Salii. Prima di ciò sarebbe stato illecito tirare fuori il vino di cecubo dalle celle degli avi, mentre al Campidoglio la regina preparava insensate rovine e distruzione con il suo gregge reso appestato di uomini resi spregevoli dalla menomazione, sfrenata nello sperare qualsiasi cosa ed ebbra per la dolce fortuna. Ma le spense la folle frenesia quella sola nave a stento superstite all’incendio, e Cesare ricondusse la mente annebbiata dal vino della Mareotide alle vere paure, incalzando con la sua flotta lei che volava dall’Italia come un falco (incalza) le dolci colombe o un veloce cacciatore una lepre nei campi innevati della Tessaglia, per dare la creatura mostruosa voluta dal fato alle catene. Quella che cercando di morire più nobilmente né come una donna ebbe paura della spada né cercò di raggiungere le lontane coste con una veloce nave. Osò sia guardare la sua reggia umiliata con volto sereno; sia maneggiare, coraggiosa, i serpenti inferociti, per assorbire in tutto il corpo il mortale veleno, resa più fiera dalla morte decisa: rifiutando di essere portata via con le crudeli navi liburniche per il superbo trionfo come una donna qualunque, lei donna non umile. |
XXXVIII Persicos odi, puer, apparatus, displicent nexae philyra coronae, mitte sectari, rosa quo locorum sera moretur. 5 Simplici myrto nihil adlabores sedulus, curo: neque te ministrum dedecet myrtus neque me sub arta uite bibentem. | Odio, ragazzo, il fasto persiano. Via le corone intrecciate col tiglio! Non cercar più in quale luogo indugi rosa tardiva. Semplice mirto io chiedo, e tu ad altro non t’affannare. Non a te che mesci disdice il mirto, non a me che bevo tra folta vite |