Un confronto tra Solone e Temistocle

Sed cum plerique arbitrentur res bellicas maiores esse quam urbanas, minuenda est haec opinio. Multi enim bella saepe quaesiverunt propter gloriae cupiditatem, atque id in magnis animis ingeniisque plerumque contingit, praesertim cum sint ad rem militarem apti et cupidi bellorum gerendorum. Vere autem si volumus iudicare, multae res urbanae extiterunt maiores clarioresque quam bellicae. Themistocles iure laudatur et eius nomen illustrissimum est. Iure citatur Salamis clarissimae testis victoriae, sed Solonis consilium, quo primum constitutus est Areopagus, non minus praeclarum iudicandum est. Pugna illa semel profuit, hoc consilium semper proderit civitati: Areopagus enim leges Atheniensium maiorumque instituta servavit. Et cum Themistocles quidem numquam Areopagum adiuvit, contra ille vere Themistoclem: est enim bellum contra Persas gestum consilio senatus eius qui a Solone erat constitutus.

Cicerone

Ma anche se i più credono che le imprese belliche siano più importanti di quelle civili, questa opinione deve essere confutata. Molti infatti spesso cercano le guerre per la brama di gloria, e questo succede generalmente in animi e ingegni grandi, soprattutto quando sono portati per l’arte militare e desiderosi di combattere guerre. Ma, se vogliamo giudicare rettamente, ci furono molte imprese civili più importanti e più celebri di quelle belliche. Temistocle è giustamente lodato e il suo nome è molto illustre. Giustamente si cita Salamina come testimonianza di una vittoria molto celebre, ma la decisione di Solone, con la quale per la prima volta fu costituito l’Areopago, deve essere giudicata non meno gloriosa. Quella battaglia fu utile una sola volta, questa decisione sarà sempre utile alla cittadinanza: l’Areopago infatti ha preservato le leggi degli Ateniesi e le istituzioni degli antenati. E mentre Temistocle non giovò mai all’Areopago, al contrario quello giovò davvero a Temistocle: infatti la guerra contro i Persiani fu combattuta per decisione di quel senato che era stato costituito da Solone.